فرهیختگان

هوش در دنیای قدیم و جدید

مدتی بود به نظر اینجانب می‌رسید که مفهوم هوش و هوشیاری و رفتار هوشمندانه در دنیای قدیم و جدید دست‌خوش تغییر شده است. دو نوع هوش را در پایین دسته بندی کرده‌ام. آنچه افراد باهوش و زیرک در مورد خود در جوامع قدیمی تلقی می‌کرده اند بر حسب نمایانه های فرهنگی و رایج، این را در گروه یک آورده‌ام. از دو نرم‌افزار هوش مصنوعی هم ویژگی انسان باهوش در دنیای مدرن را پرسیده‌‌ام که خلاصه پاسخ را در گروه دو آورده‌ام:

گروه یکم، در جامعه سنتی و قدیمی منظور از هوش چه بوده است؟ اگر ادبیات قدیم را بخوانیم نمونه یک موجود با هوش روباه است. توان بالای فریب دادن، توان بالای جلب توجه دیگران به جای دیگر خلاف حرکت خود، توان بالای پنهان کاری و حرکت در تاریکی، توان بالای متواری شدن، توان بالای خسارت زدن به دیگران برای منافع معمولی خود.

این در واقع برداشت نمادین فرهنگ ما از هوش است و گرنه روباه یک حیوان ضعیف، زیبا و دوست داشتنی است و در تلاش بقا. به این ویژگی‌ها در جامعه انسانی می توان تجلی‌های دیگری را هم نسبت داد. مانند سرکار گذاشتن و اقدام سرکاری، نشان دادن ظاهر زاهد و پرهیزکار برای جلب اطمینان عموم و استفاده در زمان مناسب. سعی در ایجاد شبکه ذی نفعان و هم‌فکران زیر زمینی و پشت پرده و هماهنگ شدن با آنان و ایجاد تقسیم بندی ما و آن‌ها، آدم فروشی زیر زمینی، بی قیدی در قبال منافع عمومی و فقط حفظ ظاهر، دو دوزه بازی و تفاوت قول و عمل یا تفاوت در ظاهر و اقدامات پشت پرده. جارو زدن مسائل به زیر فرش و انکار وجود مشکلات، عدم قبول مسئولیت و عدم‌ قبول اشتباه و انداختن تقصیر خطاهای خود به عهده دیگران، انکار و برخورد خشونت آمیز وقتی ترفند‌ها رو می‌شود، به دام انداختن آنکه مخالف تلقی می‌شود، از پشت خنجر زدن، عدم وجود حس همدردی و بی تفاوت بودن به درد و رنج دیگران، به خود نسبت دادن خدمات و دست آوردهای دیگران، کلک زدن و فریب دادن…

گروه دوم، از یک نرم افزار هوش مصنوعی پرسیدم که ویژگیهای هوش و افراد باهوش در جامعه مدرن چیست. این فهرست بخشی از پاسخ است؛

کنجکاوی و یادگیری مادام‌العمر، افراد باهوش تمایل عمیقی به یادگیری و کشف دارند و دائماً به دنبال دانش و درک جدید در موضوعات مختلف هستند.
تفکر انتقادی، آن‌ها اطلاعات را با دقت تجزیه و تحلیل می‌کنند، فرضیات را زیر سؤال می‌برند و با منطق و بی‌طرفی به مشکلات می‌پردازند. هم ذهن نقاد دارند هم نقد دیگران از خود را با علاقه و احترام می پذیرند و بررسی می کنند.
انعطاف‌پذیری، آن‌ها به راحتی خود را با محیط‌ها، فناوری‌ها و چالش‌های جدید وفق می‌دهند و در مواجهه با تغییرات، تاب‌آوری وتحمل نشان می‌دهند.
مهارت‌های حل مسئله، آن‌ها در پیدا کردن راه‌حل‌های خلاقانه و عملی برای مسائل پیچیده مهارت دارند و اغلب خارج از چارچوب فکر می‌کنند. معمولاً یک مسئله را تا یافتن راه حل و دست آورد پیگیری می نمایند.
ذهن باز، آن‌ها آماده پذیرش ایده‌ها، دیدگاه‌ها و باورهای جدید هستند، حتی زمانی که این‌ها باورهای خودشان را به چالش می‌کشند. حل خلاقانه مسائل و تفکر خارج از چارچوب، تولید راه‌حل‌های نوآورانه و سازگاری با چالش‌های جدید را در نظر دارند.
هوش احساسی، آن‌ها احساسات خود را درک و مدیریت می‌کنند و با دیگران همدلی می‌نمایند و روابط سالم و ارتباطات مؤثر ایجاد می‌کنند. تشخیص و درک و به‌حساب آوردن احساسات دیگران و تنظیم احساسات خود، مدیریت مؤثر احساسات، پاسخ مناسب به موقعیت‌های چالش‌برانگیز از ویژگی‌های ایشان است.
خودآگاهی، آن‌ها از نقاط قوت و ضعف خود آگاهند و دائماً روی رشد شخصی کار می‌کنند.
آگاهی و حساسیت فرهنگی، آن‌ها تفاوت‌های فرهنگی را درک و احترام می‌گذارند و در محیط‌های متنوع، همکاری و شمول‌گرایی با دیگران را تقویت می‌کنند.
تواضع فکری، آن‌ها محدودیت‌های دانش خود را می‌پذیرند و آماده‌اند زمانی که اشتباه می‌کنند آن را قبول کنند.

نتیجه، در جوامع سنتی قدیمی کوچک افرادی که از گروه یکم از ویژه‌گیها که برشمرده شد برخوردار بودند می‌فهمیدند که آن شیوه‌ها کار کرد داشته و ممکن بود برای فرد موفقیت کسب کند. شهرت‌های نامناسب ناشی از کاربرد آن ویژگیها در دامنه اجتماعی محدودی می‌ماند و به سرعت در اندک مدتی فراموش می‌شد و فرد زیرک می‌توانست مکرر استفاده ببرد. در جامعه مدرن چنین نیست. انسان با هوش از نوع یکم را جامعه محلی، کلان و بینالمللی سریع می‌شناسد، ترفندها را خنثی می‌کند و در روابط و مراوده‌ها به چنین شخصی اطمینان نمی‌کند. در نتیجه او فری خواهد بود که با شکست‌های زنجیره‌ای مواجه می‌شود.


محمد طبیبیان



#فرهیختگان راهی به رهایی

۱.جدال قدیم و جدید- دکتر سیدجواد طباطبایی
مطالعۀ این کتاب برای به دست آوردن تصویری کلی از مناقشۀ قدیم و جدید و رئوس اختلاف نظرهای هانس بلومنبرگ با کارل لوویت و کارل اشمیت ضروری است و در حقیقت آشنایی مخاطبان ایرانی با این بحث در ابتدا از طریق همین کتاب رقم خورده است.

۲.معنا در تاریخ- کارل لوویت
لوویت یکی از اصلی‌ترین معارضان بلومنبرگ به شمار می‌رود و به‌طور سنتی عقیده بر این است که مشروعیت عصر مدرن در تقابلی تام و تمام با او نوشته شده است. اهمیت این کتاب به‌قدری است که اساساً پیش از مطالعه آن نباید سراغ مشروعیت عصر مدرن رفت.

۳. الهیات سیاسی ۱و۲- کارل اشمیت
اشمیت را بدون تردید باید اصلی‌ترین معارض بلومنبرگ دانست. معارضی حتی اساسی‌تر از لوویت؛ چون بلومنبرگ هیچ نقطۀ فکری مشترکی با اشمیت ندارد. بلومنبرگ در مشروعیت اساساً با الهیات سیاسی ۱ مخالفت می‌کند، اما در ویراست دوم فصلی مجزا را به اشمیت اختصاص می‌دهد، چون اشمیت در یکی از پی‌گفتارهای الهیات سیاسی۲ تز بلومنبرگ را ردیه‌ای علمی بر الهیات سیاسی می‌داند. به همین دلیل خواندن این پی‌گفتار پیش از مشروعیت عصر مدرن ضروری به نظر می‌رسد.

۴. درآمدی بر دانش نوین سیاسی- اریک فوگلین
فوگلین را می‌توان معارض پنهان بلومنبرگ دانست. در واقع تز اصلی بلومنبرگ مخالفت با تکفیر عصر مدرن از سوی فوگلین است. گر چه بلومنبرگ به مفردات تز فوگلین اشاره نمی‌کند..

۵. ریشه های الهیاتی مدرنیته- مایکل آلن گیلسپی
گیلسپی در این کتاب نقطۀ عزیمت بلومنبرگ در مشروعیت را اختیار می‌کند. او تمام بحثِ مربوط به انقلاب نومینالیستی و اهمیت آن در ظهور مدرنیته را وامدار بلومنبرگ است، گرچه این نقطۀ عزیمت را علیه بلومنبرگ به کار می‌گیرد. به دلیل زبان غامض و متن پیچیدۀ خود بلومنبرگ در توضیح انقلاب نومینالیستی، مطالعۀ این کتاب ورزیدگی لازم را برای دست و پنجه نرم کردن با زبان دشوارفهمِ بلومنبرگ فراهم می‌کند.

۶. پایان الهی یا بشری تاریخ- جو پل کرول
کرول یکی از آگاهی‌بخش‌ترین شرح‌ها را از مناقشۀ لوویت، اشمیت و بلومنبرگ ارائه می‌دهد. جدای از این، شرح او از خود اندیشۀ اشمیت را می‌توان یکی از جامع‌ترین شرح‌ها حتی در بین خوانندگان انگلیسی زبان دانست. علاوه بر این، او شرحی تبارشناسانه از شکل‌گیری مشروعیت عرضه می‌کند که خواندن آن برای اطلاع از پیشینۀ کمتر شناخته شدۀ این کتاب و نیز خود بلومنبرگ خالی از فایده نیست.

۷. الهیات سیاسی پولس- یاکوب تاوبس
تاوبس را در اصل پدر الهیات سیاسی چپ می‌دانند. اما او در مناقشۀ قدیم و جدید جایگاهی قابل توجه دارد. تاوبس به‌رغم همسویی بیشتر با طرفداران قدیم از جمله اشمیت، یکی از دوستان نزدیک بلومنبرگ محسوب می‌شود. تز او در این کتاب همین جایگاه میانه را دارد، یعنی نه مدرنیته را تماماً مردود می‌شمرد و نه به برداشت متصلب امثال اشمیت از قدیم قائل است.

۸. برهوت معنوی جهان- ویلهلم استایفهالس
استایفهالس در این کتاب، شرحی بسیار خوشخوان و بصیرت‌بخش از گنوسیسم به‌عنوان اصلی‌ترین ماده و مصالح مناقشه بین بلومنبرگ، فوگلین و تاوبس ارائه می‌دهد. به‌علاوه، او شرحی به همین میزان اطلاع‌بخش از لوویت نیز پیش روی خوانندگان قرار می‌دهد. مزیت مهم دیگر این کتاب ایضاح متن سخت‌خوان تاوبس در الهیات سیاسی پولس و ربط و نسبت آن با متألهان سیاسی چپ از جمله کارل اشمیت و والتر بنیامین است.

۹. درآمدی بر اندیشۀ هانس بلومنبرگ- فرانتس یوزف وتس
وتس یکی از بهترین مقدمه‌ها در جهان‌های انگلیسی و آلمانی زبان را بر بلومنبرگ نگاشته است که به قول جو پل کرول قدر آن به تمامی دانسته نشده است. وتس شرحی مختصر از کم و بیش همۀ آثار بلومنبرگ از جمله مشروعیت ارائه می‌دهد که خواندن آن برای ورود به جهان بلومنبرگ ضروری است.

۱۰. تاخیر بنیادین روشنگری- ترجمه، تدوین و تالیف زانیار ابراهیمی
این کتاب حاوی عصارۀ رسالۀ دکتری زانیار ابراهیمی، ترجمۀ سخنرانی بلومنبرگ در کنگرۀ مونستر و ده مقالۀ تفسیری منتخب است که تلاش شده تا بیشترین آمادگی را برای فهم مشروعیت فراهم آورد و از این حیث می توان آن را پیش درآمدی بر ترجمۀ فارسی مشروعیت عصر مدرن دانست.

منابع تکمیلی
*درسگفتار مدرنیته و معمای مشروعیت، ارائه شده در مدرسۀ عالی روزگار نو
این درسگفتار شامل شروحی فشرده از تمام شرکت کنندگان در این مناقشه به علاوۀ تفاسیری از فیلسوفانی مانند هانس یوناس و آسوالد اشپینگلر است که آثارشان در مورد اهمیت گنوسیسم به نحوی پیدا و پنهان بر بلومنبرگ تاثیرگذار بوده است.

**پروندۀ مشروعیت عصر مدرن، مجلۀ سیاست نامه

***مفهوم امر سیاسی کارل اشمیت، ترجمۀ یاشار جیرانی و رسول نمازی

****درسگفتار بازخوانی کتاب مشروعیت عصر مدرن، دور اول و دوم این درسگفتار در خانه اندیشه‌ورزان علوم انسانی ارائه شده و دور سوم به زودی برگزار خواهد شد.

زانیار ابراهیمی



#فرهیختگان راهی به رهایی