مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى

ستارۀ آسمانِ مشروطه

♦️دبا: «ثُرَیّا»، نشریۀ سیاسی ـ خبری است که در فاصلۀ سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۸ق، در ۳ دورۀ انتشاراتی در شهرهای قاهره، تهران و کاشان منتشر می‎شد. در ادامه فرازی از مدخلی درباره این جریده در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی تحریر علی میرانصاری را می‌خوانید.

🔹«استبداد ناصرالدین‌شاه و امتداد دورۀ آن، سبب شد تابسیاری از وطن‌دوستان و آزادی‌خواهان ایرانی، برای نشرافکار ترقی‎‍خواهانۀ خود، جلای وطن کنند و به کار روزنامه‍‎نگاری بپردازند. قاهره یکی از شهرهایی بود که نه‌تنها روشنفکران جهان عرب مانند عبدالرحمان کواکبی و رشید رضا بدان ‎جا جلب شده، و به روزنامه‌نگاری پرداخته بودند، که برخی از ایرانیان آزادی‌خواه مانند علی‎محمد کاشانی شیبانی، مهدی‌خان تبریزی، ملقب به زعیم‌‎الدوله، و عبدالمحمد اصفهانی، به سبب احساس امنیت از تعقیب یا استرداد بر اثر نبودن رابطۀ دو جانبۀ سیاسی و عمیق میان ایران و مصر، از محیط آزاد آن دیار سود بردند و به نشر روزنامه‎‌هایی چون: ثریا، حکمت، چهره‎نما و پرورش پرداختند. این‌گونه فعالیتهای فرهنگی و مطبوعاتی در قاهره چنان فضای مناسبی پدید آورد که این شهر توانست نقشی مهم در تکوین نهضت مشروطه بر عهده گیرد و به مرکزی برای نشر افکار آزادی ‎خواهانه در میان ایرانیان خارج از وطن مبدل گردد.

🔸در ۱۳۱۶ق/ ۱۸۹۸م، یعنی ۳سال پس از قتل ناصرالدین شاه ودر سومین سال حکومت مظفرالدین‎‍شاه، دو تن از میهن‌‎پرستان ایرانی، یعنی علی‎‌محمد شیبانی کاشانی و سیدفرج‍‎الله حسینی کاشانی در قاهره تصمیم به انتشار روزنامه‍‎ای با مشی‎ آزادی‎‍خواهانه گرفتند.
شمارۀ نخست ثریا در ۱۴ جمای‌الآخر ۱۳۱۶ق/ ۳۰ اکتبر۱۸۹۸م، در مطبعۀ عثمانیۀ قاهره چاپ و منتشر شد. این نشریه هفتگی بود و روزهای شنبه با چاپ سربی در ۱۶ صفحه طبع، و روزهای یکشنبه توزیع می‌شد. در سرمقالۀ شمارۀ نخست نیزآمده بود که برای ایرانیان طالب خدمت به وطن، «به شرط قدرتقلم و قوّت قدم»، خدمتی بهتر از نشر روزنامه وجود ندارد. در صفحۀ نخست هر شماره، این عبارت به چشم می‌خورد: روزنامه دربارۀ سیاست، علوم، فنون، ادبیات، تجارت، صنایع و غیره بحث می‌کند.

🔹دیری نپایید که ثریا در شمار پرتیراژترین و ارزشمندترین روزنامه‌های برون مرزی درآمد، و گسترۀ انتشار آن، کشورهای هند، چین، ترکیه، روسیۀ ‎تزاری، قفقاز و اروپا را دربرگرفت. البته نثر شیوا و زیبای علی‎‌محمد کاشانی در مقالاتش و اندیشه‎‌‎های بلند و مترقیانۀ وی در این امر نقشی مهم داشت.»
 
▪️متن کامل این نوشتار را در صفحاتِ ٢٨ تا ٢٩ از جلدِ هفدهمِ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/223596/%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%8C-%D9%86%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%87
@cgie_org_ir

پیام تبریک رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به سرویراستار جدید دانشنامۀ ایرانیکا

♦️دبا: «تورج دریایی»، تاریخ‌نگار و مدیر مرکز مطالعات ایرانی سموئل جردنِ دانشگاه کالیفرنیا، ارواین به سرویراستاری دانشنامۀ ایرانیکا برگزیده شد تا جایگزین زنده‌یاد احسان یارشاطر باشد.

🔹به‌همین‌سبب رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی پیام تبریکی صادر کرد.

🔸در یادداشت کاظم موسوی بجنوردی آمده است:

جناب آقای دکتر تورج دریایی

♦️با درود، انتخابِ جناب‌عالی به سرویراستاریِ دانشنامۀ ایرانیکا را تبریک می‌گویم.

🔸این دانشنامه، یادگارِ فرزانهٔ ایران‌دوستی‌ست که همهٔ عمرِ خود را در راهِ شناساندنِ فرهنگِ پُربارِ ایرانی سپری کرد. زنده‌یاد دکتر احسان یارشاطر، بیش از نیم‌قرن در ایرانیکا، تمامِ توش و توان خود را مصروف ‌و معطوفِ ارتقای فرهنگِ ملّیِ ایرانیان ساخت.

🔹مدرسهٔ یارشاطر، پژوهش‌گرانی را تربیّت کرد که هریک پرچم‌دارِ شکوفاییِ تاریخ و ادب این سرزمین بوده و هستند. یارشاطر، قهرمان این میدان بود و در تاریخِ معاصرِ ایران، خاطرۀ خوش‌اش فرخنده است.

♦️نیک می‌دانم و امیدوارم شما نیز که خود برآمده از مکتبِ یارشاطر و بالندۀ آن هستید، در اعتلا ‌‌و ارتقای میراثِ گران‌سنگِ مؤسس این دانشنامه، خواهید کوشید.

🔸یاد و نام استاد یارشاطر که تمام زندگی‌اش را برای فرهنگ ملّی پویید و جویید، گرامی باد و توفیق در این میراث‌داری را برای جناب‌عالی آرزومندم.

کاظم موسوی بجنوردی
٢۶ آبان ١۴٠۳
@cgie_org_ir

فروشِ ویژۀ انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در هفتۀ کتاب

♦️دبا: انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به‌مناسبت هفتۀ کتاب، منشورات خود را با ٢٠ درصد تخفیف به اهالی فکر و فرهنگ تقدیم می‌کند.

🔹این فروش ویژه که از پنج‌شنبه، بیست‌وچهارم آبان آغاز می‌شود و تا چهارشنبه، سی‌اُم آبان ادامه خواهد داشت، شامل تمام کتاب‌های مرکز خواهد بود.

🔻علاقه‌مندان برای تهیۀ کتاب‌های مرکز، می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:

📍مراجعۀ حضوری به فروشگاهِ انتشارات مرکز به نشانی تهران- میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شمارۀ ۲۱۰

📍مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز به نشانی
‏store.cgie.org.ir

📍تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن‌های ٠٢١٢٢٢٩٧۶٧٧ و ٠٩١٢٣٩٣١٨٣۶
@cgie_org_ir

پیام تبریک رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به رئیس جدید سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران

♦️دبا: رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در پیامی انتصاب «غلام‌‌رضا امیرخانی» به ریاست سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران را تبریک گفت.
کاظم موسوی بجنوردی در یادداشت خود آورده است:

جناب آقای دکتر غلام‌رضا امیرخانی
با سلام و احترام

🔸انتصاب شایستۀ جناب‌عالی به ریاست سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران را تبریک می‌گویم.

🔹رجاء واثق دارم حضور شما که از بدنۀ این نهاد معظم هستید و سال‌ها معاونت آن سازمان را برعهده داشته‌اید، گرمی‌بخش دل اهل کتاب و فرهنگ و قلم خواهد بود.

🔸توفیق روزافزون شما را از درگاه ایزد منّان مسئلت می‌کنم.

کاظم موسوی بجنوردی
١٩ آبان ١۴٠٣
@cgie_org_ir

پاره‌های تنِ ایران
 
کاظم موسوی بجنوردی 
 
🔹خلیج فارس یا آنگونه که در طول هزاران‌سال، «دریای پارس»(شامل خلیج فارس و دریای عمانِ امروزین) خوانده شده، طی چندسدۀ گذشته، پیوسته عرصۀ برخورد و بازیگری برخی کشورهای استعماری اروپایی، ازجمله پرتغال، هلند و به‌ویژه بریتانیا و در دورۀ بعدی، ایالات متحده بوده است. آشکار است که این حضور و تمامی این‌گونه تلاش‌ها برای دسترسی به منابع این بدنۀ ثروت‌مند آبی و کسب منافع اقتصادی-سیاسی توسط این‌گونه کشورها بوده است.

🔹دراین‌بین، چندی است، کشور امارات که عمری نه‌چندان‌دراز دارد [و شاید جوان‌تر از بسیاری از ما باشد(!)]، بار دیگر، ادعاهای واهی خود را بر سر تعلق جزایر سه‌گانه تکرار کرده، و برخی مجامع جهانی را - آشکار و پنهان- با خود همراه ساخته است. البته، این نخستین‌بار نیست که بدخواهان، اصل تعلق همیشگی جزایر سه‌گانه (ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک) به ایران را مورد تردید قرار داده، ندای جدایی پاره‌هایی از تن یکپارچۀ ایران‌زمین را سر می‌دهند. به‌واقع، هرگاه بدخواهان، بهپندار خویش، وفاق ملی ایرانیان را «خدشه‌دار» تشخیص می‌دهند، چشم طمع به پاره‌ای از تن این سرزمین دوخته، بر طبل ادعاهای واهی می‌کوبند و بعضی دیگر، ازجمله جهان‌خواران پیشین و دشمنان آشکار و پنهان یک‌پارچگی ملی ایرانیان را نیز با خود همراه می‌سازند.

🔹ریشه‌های اولیۀ ادعاهای مطرح دربارۀ «مالکیت» مجعول جزایر سه‌گانۀ ایرانی توسط کشور نوپای امارات را- به‌لحاظ تاریخی- بایستی در رخدادهای پس از فروپاشی عثمانی، کشاکش‌های بریتانیا و برخی تلاش‌ها برای همراه ساختن شیوخ ساکن در «ساحل – مجعول - دزدان دریایی» و بازیگری شیطنت‌آمیز بریتانیا در عرصۀ «کشورسازی» طی کم‌تر از یک‌صدسال اخیر در منطقه و حوزۀ خلیج فارس جست‌وجو کرد؛ حتی خروج نیروهای نظامی بریتانیا در حدود نیم‌قرن پیش، مانع از دخالت‌های آشکار و پنهان این کهنه‌پیر استعمار و نیروهای جهان‌خوار تازه‌وارد نشد! باید افزود، به‌واقع، به‌سبب بی‌لیاقتی برخی حاکمان، این جزایر سه‌گانه و نیز جزایر دیگری، ازجمله زیرکوه، در تصرف بریتانیا باقی مانده، نهایتاً در پیِ تلاش‌ها و سیاست‌های قیّم‌مآبانۀ بریتانیا، برای جلب نظر بعضی شیوخ منطقه، طی روندهای «کشورسازی» مجعول به‌عنوان پاداش هم‌گامی، به ایشان اهدا شده است!

🔹بدخواهان این مرزوبوم، با نادیدن گرفتن گذشتۀ چندین‌وچندهزارسالۀ تعلق دریای پارس و جزایر آن به ایران‌زمین، مدعای چندبارۀ خود که ریشه در ادعاهای کهنۀ استعمار فرتوت بریتانیا طی چندسدۀ پیش دارد، از نو تکرار می‌کنند. امروز، بار دیگر، از سوی کشوری که خود زاییدۀ پیوند ازهم‌گسیختۀ چندجزیره‌مانندی که عمدۀ آن، تا همین اواخر، توسط همان استعمار پیر، «ساحل – مجعول - دزدان دریایی» خوانده می‌شد، به دل‌گرمی برخی دیگر از بداندیشان، ادعای تعلق پاره‌هایی کهن از پیکرۀ تنومند این سرزمین را از نو سر داده است. البته، حمایت‌های آشکار و پنهان برخی دولت‌ها از این‌گونه ادعاها، همگی، به‌نوعی، به مطامع مدعیان و «رنگ تعلق» به موقعیت، منابع و ثروت این منطقه خلیج فارس دارد. و مباد که چشم طمع ازراه‌رسیدگان و نوکیسه‌گان دهه‌های اخیر، در جست‌وجوی «هویت‌یابی» تاریخی و در پی تاریخ‌سازی‌های بیهوده و دروغین، چشم طمع حتی به کوچک‌ترین گوشۀ این سرزمین داشته، آن را اساس ادعاهای دروغین خود قرار دهند.

🔹این‌روزها که بار دیگر، زمزمه‌های بداندیشان دراین‌باره بلند است و دریغا، سیاست‌پیشگان جهانی، بار دیگر، در پی منافع خویش، با بداندیشان هم‌آواز شده‌اند، بر همگی فرض است، که از تاریخ بیاموزیم و براساس اصل پذیرفته‌شدۀ «یک‌پارچگی ارضی»، هرچه بیش‌تر تلاش کنیم، با جلب اعتماد جمعی، راه را برای شکل‌‌پذیری و تعمیق احساس تعلق سرزمینی و استحکام هرچه بیش‌تر «دولت- ملت» بکوشیم؛ باشد تا همه، یک‌دل و یک‌سخن، به‌پاخیزیم و در دفاع از پاره‌پارۀ این بوم‌وبر، در برابر بدخواهان و بداندیشان، هراس به خویش راه ندهیم و جانانه از آب و خاک وطن خویش دفاع کنیم!
 
📍روزنامۀ اعتماد (دوشنبه، ١۴ آبان ١۴٠٣، شمارۀ ۵٨٩٨، صفحات ١ و ١١)
@cgie_org_ir

گویشِ پیچیده

♦️دبا: «دستور زبان گویش ابوزیدآبادی پیچیده است. تأثیر جنس دستوری و صرف تعدادی از اسامی و دستگاه فعلی گسترده، ازجمله عوامل معدودی هستند که منجر به گستردگی و پیچیدگی این گویش شده‌اند. بررسی‌هایی که تاکنون درمورد گویش‌های ایرانی ازجمله ابوزیدآبادی انجام گرفته بیشتر توسط کارشناسان فرنگی پایه‌گذاری و به عمل آمده است. ازاین‌جهت آن تحقیقات خالی از اشکال نیستند و بررسی آنها از جانب کسی که خود گویشور و ترجیحاً زبان‌شناسی یا زبان و ادبیّات فارسی خوانده باشد و قاعدتاً به زوایای این گویش‌ها اشراف بیشتری دارد پرتو روشن‌تری را بر تحوّل و دگرگونی‌های زبان‌های ایرانی خواهد افکند. تاکنون دربارۀ نکات دستوری دیگر گویش‌های ایرانی، بخصوص گویش‌های شناخته‌شده‌ای چون کردی، بلوچی، لری و گیلکی کارهای ارزنده‌ای انجام گرفته است و شباهت‌ها و تفاوت‌های دستوری این گویش‎‌ها با زبان فارسی نشان داده شده است. از میان گویش‌‎های مرکزی ایران نیز بیش از همه گویش «وَفسی» مورد بررسی قرار گرفته است اما متأسفانه آنچه دربارۀ ابوزیدآبادی نوشته و منتشر شده، هنوز کامل نیست و نظام دستوری این گویش جای بررسی بیشتری دارد. دستور زبان ابوزیدآبادی که نطفه‌اش با کار «لکوک» (۱۳۵۳ش) بسته شده و با تحقیقات مختصر دیگری کامل‌تر شده اگرچه همگی ازهرحیث به‌جای خود مصون و محفوظ و معتبرند، ولی عموماً نارسا و ناقصاند و مشتمل بر تمامی قواعد و مباحث دستوری این گویش نیستند.

🔸ابوزیدآبادی، به‌عنوان یک گویش اصیل ایرانی، باید بسیاری از ویژگی‌های دستوری زبان‌های کهن ایرانی همچون فارسی باستان، اوستایی، فارسی میانه، پارتی و.... را در خود حفظ کرده باشد. همچنین دستور این گویش، باید تفاوت‌های آشکاری با ویژگی‌های دستوری زبان فارسی (کنونی) داشته باشد؛ زیرا زبان فارسی از شاخۀ جنوب‌غربی زبان‌های ایرانی است اما گویش ابوزیدآبادی مانند دیگر گویش‌های مرکزی ایران، از شاخۀ شمال‌غربی زبان‌های ایرانی است.»

🔹آن‌چه خواندید، فرازی از بخش «دستور گویش ابوزیدآبادی» از فصل نخست کتاب «گویش ابوزیدآبادی: ویژگی‌های آوایی و دستوری (صرف و نحو) و واژگان» تألیف سیّدطیّب رزّاقی بود که در ۵۴۴ صفحه، با شمارگان ٢٠٠ نسخه و به‌بهای ٨۵٠هزار تومان منتشر شد.

🔻علاقه‌مندان برای تهیۀ این کتاب، می‌توانند از راه‌های زیر اقدام کنند:

📍مراجعۀ حضوری به فروشگاه انتشارات مرکز به نشانی تهران، نیاوران، کاشانک، شمارۀ ۲۱۰

📍مراجعه به فروشگاه اینترنتی انتشارات مرکز در تارنمای store.cgie.org.ir

📍تماس با انتشارات مرکز با شمارۀ تلفن‌های ۰۲۱۲۲۲۹۷۶۷۷ و ٠٩١٢٣٩٣١٨٣۶
@cgie_org_ir