💥💥💥پیوند تاریخی شاه وشیخ
به قلم رضا بختیاری کارشناس علوم سیاسی
در طول تاریخ معاصر ایران، دیکتاتوری شاه و شیخ به عنوان دو جلوه از یک ساختار سلطهگرانه و استبدادی شناخته شدهاند که گرچه در ظاهر متفاوت به نظر میرسند، اما در واقع دو روی یک سکهاند. این مقاله به بررسی شباهتها و خواستگاه تاریخی و اجتماعی این دو نوع دیکتاتوری میپردازد.
خواستگاه تاریخی و اجتماعی
دیکتاتوری شاه و شیخ ریشه در ساختارهای اجتماعی و تاریخی مشابهی دارند که عمدتاً بر اساس تمرکز قدرت، نابرابری طبقاتی و فقدان مشارکت مردمی شکل گرفتهاند. در دوران سلطنت پهلوی، تمرکز قدرت در دست شاه و سرکوب هر گونه صدای مخالف، یکی از ویژگیهای اصلی حکومت بود. در این نظام، جامعه به دو بخش حاکم و محکوم تقسیم شده بود و مردم عادی نقشی در تصمیمگیریهای کلان نداشتند.
با سقوط سلطنت و روی کار آمدن حکومت مذهبی در سال ۱۳۵۷، اگرچه شکل ظاهری قدرت تغییر کرد، اما ساختارهای بنیادی استبداد پابرجا ماند. حکومت شیخ نیز مانند شاه، با تکیه بر سرکوب، سانسور و تمرکز قدرت در دست گروهی محدود از نخبگان مذهبی، مانع از شکلگیری یک جامعه آزاد و دمکراتیک شد. بنابراین، هر دو نظام از نظر اجتماعی و تاریخی در یک مدار مشترک قرار دارند.
شباهتها در ساختار حکومتی
تمرکز قدرت: هم در نظام شاهنشاهی و هم در نظام ولایت فقیه، قدرت در دست یک فرد یا گروه کوچک متمرکز است. در نظام شاهنشاهی، شاه "ظلالله" تلقی میشد و در نظام ولایت فقیه، رهبر مذهبی به عنوان نماینده خدا بر زمین معرفی میشود.
سرکوب آزادیها: هر دو نظام از ابزارهایی مانند زندان، شکنجه و سانسور برای سرکوب مخالفان استفاده کردهاند. در دوران پهلوی، ساواک به عنوان نماد سرکوب سیاسی شناخته میشد و در حکومت مذهبی نیز نهادهایی مانند سپاه و بسیج نقش مشابهی را ایفا کردهاند.
فقدان مشارکت مردمی: در هر دو دیکتاتوری، مردم از فرآیند تصمیمگیری کنار گذاشته شدهاند و انتخابات، اگر برگزار شده باشد، صرفاً نمایشی و بیمعنا بوده است.
توجیه ایدئولوژیک: شاهنشاهی بر ایدئولوژی ملیگرایی افراطی و بازگشت به عظمت ایران باستان تکیه داشت، در حالی که حکومت شیخ بر ایدئولوژی مذهبی و اسلام سیاسی استوار است. اما هر دو ایدئولوژی در خدمت توجیه استبداد قرار گرفتهاند.
پیامدهای اجتماعی و سیاسی
این دو نوع دیکتاتوری تأثیرات عمیقی بر جامعه ایران گذاشتهاند. نتیجه این ساختارهای استبدادی، عقبماندگی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بوده است. همچنین، هر دو نظام باعث شدهاند که مردم ایران تجربهای تلخ از استبداد داشته باشند و به اهمیت آزادی و دمکراسی بیش از پیش پی ببرند.
نتیجهگیری
دیکتاتوری شاه و شیخ، گرچه در ظاهر با یکدیگر تفاوت دارند، اما از نظر ساختاری و عملکردی شباهتهای بسیاری دارند. هر دو نظام با تکیه بر سرکوب، تمرکز قدرت و حذف مشارکت مردمی، مانع از توسعه سیاسی و اجتماعی ایران شدهاند. بنابراین، میتوان گفت که این دو روی یک سکهاند و برای رسیدن به یک ایران آزاد و دمکراتیک، باید از هر دو نوع استبداد عبور کرد.
https://t.me/Shorayhamahangibakhtiari/9375