حوزه و تبلیغ | علیرضا پناهیان

📢اطلاعیه برگزاری سومین جلسه فصل دوم کلاس روش بیان دین

🟥با تدریس استاد علیرضا پناهیان

🕖 زمان: سه‌شنبه‌ها بعد از نماز مغرب و عشا
🕌 مکان: قم، میدان معلم، مدرسه علمیه امام کاظم(ع)

#روش_بیان_دین
📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🌀 چرا درک وظیفه آینده و حال حوزه علمیه بدون فهم تاریخ ممکن نیست⁉️

🔰 بیانات علیرضا پناهیان درباره پیام رهبر انقلاب اسلامی به مناسبت یکصدسالگی حوزه علمیه قم _ بخش: 3️⃣ و پایانی

🔻الان ما میخواهیم بفهمیم مسئولیت تاریخی ما چیست؟ باید زمان شناس باشیم و این کاملا مرتبط است با فهم ما از تاریخ. اگر حواسمان نباشد هزار تا کار خوب انجام می‌دهیم، غیر از آنچه که مسئولیت تاریخی است، چراکه الان زمان دیگری است، چون زمان دائما در حال تغییر و تحول است. و در زمان ما بیش از هر زمان دیگر شرایط به سرعت در حال تغییرند.

🔻زمانه شناسی بدون شناخت تاریخ ممکن نیست، همان زمانه شناسی که حضرت فرمود: « الْعَالِمُ بِزَمَانِهِ لَا تَهْجُمُ عَلَيْهِ اللَّوَابِس‏» . اگر کسی عالم زمان خودش باشد، اشتباهات به سوی او هجوم نمی‌برد؛ یعنی اگر کسی عالم به زمانش نباشد، پر اشتباه ظاهر خواهد شد، نه گاهی اشتباه بکند. امامان ما چقدر درباره ضرورت معرفت زمان سخن گفته‌اند. خب، ما الان در چه زمانی قرار داریم؟

🔻 امکان ندارد شما تا تاریخ قبل و تاریخ قابل پیش‌بینی بعد را نبینی و الان را تعریف کنی. اما بدون تاریخ می‌گوییم که بله، الان در منطقه به‌هم‌ریختگی هست. اصلاً این به‌هم‌ریختگی معنا‌اش درک نمی‌شود. الان یک نظام جمهوری اسلامی هست. الان شیعه قدرت گرفته است. الان شیعه دچار مظلومیت جدیدی شده است. امکان ندارد همین عبارات، فهمش بدون ذکر پیشینه آن.

🔻 یکی از نکات مهم زمان‌شناسانه که از امام رضا((ع)) نقل شده، این است که ایشان می‌فرمایند: برخی از ضعفای شیعه—نمی‌دانم منظورشان از «ضعفا» کسانی با ضعف در فهم و بصیرت است یا کسانی با ضعف مالی—در آن زمان از من انتظار دارند که لباس خشن، ارزان و مندرس بپوشم و زیراندازم نیز ساده و فرسوده باشد. این خواسته برخی از شیعیان ضعیف بود، اما حضرت فرمودند: اکنون زمانه تغییر کرده است و نمی‌توان به همان سبک زندگی کرد.

👤 علیرضا پناهیان - مشهد مقدس. مدرس حوزه علمیه امام رضا(ع)

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🌀 چگونه علم زدگی ما را از واقعیات جامعه دور میکند⁉️ تاریخ بیان واقعیات جامعه است

🔰 بیانات علیرضا پناهیان درباره پیام رهبر انقلاب اسلامی به مناسبت یکصدسالگی حوزه علمیه قم _ بخش: 2️⃣

🔻ما نباید دچار علم‌زدگی بشویم. علم کارش این است که به تولید قاعده می‌پردازد و از دل حوادث، پدیده‌ها، رویدادها؛ به درک کلیات می‌رسد. اما مسئله اینجاست که علم هم همیشه ممکن است از آنچه که در میدان عمل تحقق یافته است عقب‌تر باشد؛ منطق صوری این‌گونه نیست که قبلش در عمل، منطقی به کار گرفته نمی‌شده. نه! قبلاً بوده؛ مردم با هم استدلال می‌کردند؛ منطق صوری را یونانیان آمدند تدوین کردند؛ یعنی آنچه که بوده را مرتب کردند.

🔻این‌گونه نبود که قبل از علم اصول فقه، تفقهی نبوده باشد؛ خب، بعد اصولیون آمدند چه کار کردند؟ همین اصول را از دل عقلانیتی که در تفقه بود درآوردند و مرتب کردند تا به امروز رسید.

🔻ولی علم‌زدگی چیست؟ اینکه ما آن‌قدر در آن گفت‌وگوی علمی غرق بشویم که واقعیت عینی، منشأ تولید این علم را فراموش کنیم. این علم از آن واقعیت‌ها برخاسته است، اما ما چه می‌کنیم؟ آن واقعیت‌ها را می‌گذاریم کنار. مادر علم را، که تاریخ است و بستر عینی این علم است که عالمان پرورش داده‌اند گاهی برای تحول و پیشرفت همان علم باید به واقعیت‌های عینی یعنی تاریخ مراجعه کرد.

🔻نباید به صورتی در بحث‌های نظری غرق بشویم و از واقعیات فاصله بگیریم که دیگر دانسته‌های ما به درد حل مسائل امروز نخورد. وقتی به مباحث تمدنی و فقه نظام نمی‌پردازیم یعنی از واقعیات کلان فاصله گرفته‌ایم. در بقیه بیانیه که باید مفصل به آن پرداخته بشود بحث از هر چه بیشتر اجتماعی شدن و تمدنی شدن حوزه است.

👤 علیرضا پناهیان - مشهد مقدس. مدرس حوزه علمیه امام رضا(ع)

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🌀 بیانات علیرضا پناهیان درباره پیام رهبر انقلاب اسلامی به مناسبت یکصدسالگی حوزه علمیه قم _ بخش: 1️⃣

🔻 چرا مقام معظم رهبری بیانیه خودشان را با ذکر تاریخ حوزه علمیه قم شروع کردند؟

🔹مقام معظم رهبری بیانیه‌ی مهم درباره‌ی حوزه‌ی علمیه را با یک بحث جدی تاریخی آغاز کردند؛ یعنی به‌جای اینکه خیلی ساده بفرمایند یک‌صد سال پیش حوزه‌ی علمیه در قم تأسیس شد و بعد به چیستی حوزه‌ی علمیه و معنای علم دینی و ماموریت عالم دینی بپردازند، ابتدا به بستر تاریخی تولد حوزه‌ی علمیه آنهم نه محدود به ایران، بلکه در جهان اسلام توجه دادند.

🔹هنگام بحث از تاریخ تاسیس حوزه قم توجه به بستر تاریخی تولد جایگاهی مثل حوزه در منطقه کمتر به ذهن عالمان دینی میرسد. این به‌خاطر شخصیت فکری مقام معظم رهبری است که یک بسیار تاریخ‌اندیش هستند و این توجه در دیگر بیانات و بلکه تبیین دین در قبل از انقلاب در مشهد دیده می‌شود.

🔹شاید ما باید همین بخش اول نامه را ابتدا توسعه بدهیم و آنچه در اختصار نامه نمی‌گنجیده را به تفصیل در میان خود و جامعه منتشر کنیم. درک عظمت حوزه علمیه قم و اساسا حوزه های علمیه جز با توجه به جایگاه و نقش تاریخی اساسا ممکن نیست.


🔻شناختن اسلام بدون شناختن درست تاریخ امکان ندارد

🔹در نامه ۳۱ نهج البلاغه هم حضرت امیرالمومنین ع، جوان مخاطب خود را توجه به تاریخ دادند. این نامه که در واقع اولین جزوه‌ی آموزشی دینی در تاریخ اسلام است. با آنکه ایشان متصل به وحی هستند و هرچه بدون توجه با تاریخ هم بیان بفرمایند برای ما حجت است و مستقیم با همه حقائق عالم مرتبطند.

🔹در قرآن کریم هم بارها خداوند متعال به مطالعه‌ی تاریخ و اخبار پیشینیان تأکید فرموده‌اند، و بسیاری از آیات قرآن قصص انبیاء بلکه تاریخ اقوامی است که بیان تاریخ اقوام، به قول علامه طباطبایی ره از ابداعات قرآن است.

🔹اصل توجه به تاریخ در جریان فقاهت یک ضرورت است و باید راهها و روشهای علمی استفاده هر چه بیشتر از تاریخ در فقه را تئوریزه کنیم. گاهی از اوقات، درک یک حکم از احکام اسلامی در یک روایت، واقعاً منوط می‌شود به درک زمان صدور این سخن؛ در چه شرایطی بوده است.

🔹ما چگونه بدون فهم تاریخ می خواهیم اسلام را بشناسیم؟ شناختن اسلام بدون شناختن درست تاریخ اسلام امکان ندارد. آدم می‌بیند بعضی از اهل علم اظهار نظر می‌کنند درباره‌ی مسائل سیاسی، مسائل اجتماعی، نگاه‌های دینی که دارند. از نزدیک گفتگو می‌کند، می‌بیند یا هیچ بهره‌ای از فهم تاریخ ندارد، یا اگر تاریخ می‌دانند، درست و جامع تاریخ را مطالعه نکرده‌اند.

🔻 تاریخ همان چیزی است که ائمه هدی با شهادت و کشته‌شدن‌شان برای ما حفظ کردند.

🔹تاریخ همان چیزی است که ائمه هدی با شهادت و کشته‌شدن‌شان برای ما حفظ کردند. ائمه علیهم السلام در تاریخ با شهادت خودشان تاریخ را نشانه‌گذاری کردند؛ اثر خود را در قلب محبین خودشان در متن تاریخ نشانه‌گذاری کردند. همین جشن میلاد امام رضا (ع)، همین موالید ائمه هدی علیهم‌السلام یعنی چه؟ یعنی بحث تاریخی. چند وقت دیگر شهادت امام جواد(ع) است. مؤمنین دور هم جمع می‌شوند و از ماجرای امتحان‌هایی که از شیعیان در میلاد امام جواد (ع) گرفته شد و در زمان امامت ایشان رخ داد، سخن می‌گویند. این‌ها قطعات تاریخی است.

🔹حضرت امام خمینی فرمودند: «الآن هزار و چهار صد سال است كه با اين منبرها و با اين روضه‏‌ها و با اين مصيبت‌ها و با اين سينه زني‌ها ما را حفظ كرده‏اند؛ تا حالا آورده‏‌اند اسلام را.» بعد هم فرمودند: «روضه است که این محراب، که این منبر، را حفظ کرده. اگر آن روضه نبود، این منبر هم نبود، این مطالب هم نبود، آن حفظ کرده.» روضه همان خالص تاریخ است؛ اصل تاریخ است، پرهزینه‌ترین بخش تاریخ است.

👤 علیرضا پناهیان - مشهد مقدس. مدرس حوزه علمیه امام رضا ع

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🔰حوزه و رسالت فراموش‌شده در قرن دوم

✍️ محمد مهدی صالح‌پرور

🔻با گذشت صد سال از تأسیس حوزه علمیه قم، رهبر انقلاب در پیامی راهبردی، پنج بُعد اساسی برای حوزه ترسیم کردند: فقاهت، تربیت نیروی انسانی، مقابله با تهاجم دشمن، نظام‌سازی و تمدن‌سازی. نکته کلیدی آن‌که این ابعاد یا ذاتاً تبلیغی‌اند، یا باید در خدمت تبلیغ قرار گیرند؛ چراکه تبلیغ دین، نه یک وظیفه فرعی، بلکه روح حاکم بر همه فعالیت‌های حوزه است.

▫️اما امروز، تبلیغ به حاشیه رفته و آنچه برجسته شده، پژوهش‌های شکلی، مباحث غیرکاربردی و فعالیت‌های صرفاً درون‌حوزوی است. حتی در جاهایی که حوزه به تبلیغ پرداخته، بیشتر به ظواهر و قالب‌ها توجه شده تا محتوا و عمق. جای کارشناسی‌های فقهی و دینی برای مخاطبان مختلف و نیازهای متنوع جامعه، به‌شدت خالی است.

🔹در بُعد فقاهت نیز شاهد فاصله گرفتن از مسائل واقعی مردم هستیم. فقهی که پاسخگوی نیازهای مبلّغ نباشد، نمی‌تواند دین را وارد زندگی کند. نتیجه آن‌که دین در ذهن مردم به‌عنوان امری حاشیه‌ای و غیرضروری جلوه می‌کند.

🔺در خط مقدم جنگ فکری نیز حوزه عقب مانده است. نهایت فعالیت برخی نهادها، پاسخ به شبهات است، در حالی که رهبر انقلاب خواستار تهاجم فکری‌اند؛ آن‌گونه که دشمن مجبور به پاسخ‌گویی شود.

🌀مسیر فعلی حوزه موجب اتلاف سرمایه‌های انسانی و فرصت‌های تاریخی شده است. برخی فعالیت‌های علمی حتی به ابزاری برای اظهار فضل و غفلت از رسالت واقعی حوزه تبدیل شده‌اند؛ که مصداق همان هشدار قرآنی‌اند: «اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ».

✅ راه اصلاح، بازگشت به تبلیغ است؛ نه به‌عنوان بخشی از فعالیت حوزه، بلکه به‌عنوان مقصد و محور تمام آن.

📌مطالعه متن کامل یادداشت :
darolhekmah-tabligh.ir/?p=12683

#حوزه_و_تبلیغ #رهبر_انقلاب #قرن_دوم_حوزه #نقد_درون_گفتمانی

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🔻حوزه، حامل امانت الهی؛ صد سال حضور در مسیر ولایت اجتماعی
🔹 بازخوانی مأموریت تمدنی حوزه در پرتو روایت «العالم أمين الله»

✏️سید مصطفی موسوی

اگر بخواهیم با نگاهی ژرف، جایگاه حوزه را در تاریخ معاصر بررسی کنیم، باید از این سخن پیامبر اکرم (ص) آغاز کنیم که فرمود:
«العالِمُ أمينُ اللَّهِ في الأرضِ»
یعنی: «عالم، امین خدا در زمین است.»

این روایت، نه توصیفی شخصی، اخلاقی یا علمی از عالم است؛ بلکه بیانگر نقشی اجتماعی و تاریخی برای عالمان دین است. عالم، نه فقط دانش‌ورزی در حجره یا واعظی در منبر، بلکه واسطه‌ی مطمئنی برای تحقق اراده‌ی خدا در جامعه است.
امین خدا بودن، به معنای حمل پیامی است که برای هدایت جمعی و ساختن جامعه بر پایه‌ی ولایت الهی نازل شده؛ پیامی که باید در عرصه‌ی اجتماع، سیاست، فرهنگ و تمدن عینیت یابد.

🔹 حوزه؛ نهاد تربیت «امینان ولایت اجتماعی»
از همین منظر، حوزه‌ی علمیه نهادی صرفاً علمی نیست؛ بلکه بستر تربیت کسانی است که ولایت الهی را در جامعه نمایندگی می‌کنند. این ولایت، صرفاً معنوی یا فردی نیست، بلکه شأنی اجتماعی دارد: هدایت مردم، برقراری عدالت، اقامه قسط، و حفظ هویت الهی امت.
در طول این صد سال، حوزه‌ی علمیه‌ی قم، از تلاش‌های علمی و مرجعیت سنتی، به سمت نقش‌آفرینی در ساختار سیاسی و تمدنی امت اسلامی حرکت کرده است. اوج این نقش‌آفرینی، در انقلاب اسلامی ایران متجلی شد؛ انقلابی که امام خمینی(ره) به‌عنوان یک «عالمِ امین»، آن را در مسیر بازگشت به ولایت الهی رهبری کرد.

🔸 از روایت تا واقعیت: امتحان امانت در تاریخ
امین بودن، در تاریخ معنا می‌شود. و حوزه، در این یک قرن، بارها در معرض این آزمون تاریخی قرار گرفت:

آیا توانست پیام دین را در شرایط متغیر اجتماعی تبیین کند؟

آیا توانست در مقابل استبداد و استعمار، نماینده‌ی صدای الهی باشد؟

آیا توانست در نظام‌سازی پس از انقلاب، به‌درستی بار امانت را بر دوش بگیرد؟

در بسیاری از این مراحل، حوزه در تراز این روایت ایستاد؛ اما همچنان پرسش‌هایی جدی باقی است که صدسالگی حوزه را به فرصتی برای بازاندیشی بدل می‌کند.

🔹 مسئولیت حوزه در قرن جدید
در دنیای امروز، امانت الهی بیش از هر زمان دیگری در خطر تحریف و فراموشی است. قدرت‌های جهانی، ایدئولوژی‌های سکولار، و رسانه‌های فراگیر، در تلاشند تا رابطه‌ی مردم با خدا را قطع کنند و انسان را بی‌پشتوانه در جهان رها سازند.
در چنین شرایطی، تنها حوزه‌ای که همچنان امین باشد، یعنی پیام الهی را در بستر اجتماعی امروز تبیین و تحقق بخشد، می‌تواند کارآمد باقی بماند.

امین خدا بودن، به‌معنای پاسخ دادن به نیاز امروز مردم است؛ با زبانی نو، ساختاری متناسب، و حضوری فعال در تحولات اجتماعی، سیاسی و تمدنی.

✅ جمع‌بندی:
صدسالگی حوزه، تنها یک مناسبت تاریخی نیست؛ بلکه نقطه‌ای برای بازگشت به مأموریت اصلی آن است.
حوزه، نهادی برای تربیت امینان خدا در جامعه است؛ کسانی که نه‌تنها دین را می‌دانند، بلکه آن را در حیات اجتماعی و تمدنی امت پیاده می‌کنند.

اگر حوزه بخواهد همچنان در جایگاه «العالم أمين الله» باقی بماند، باید در قرن جدید، با شهامت، تفکر و بازآفرینی اجتماعی، این امانت را به‌گونه‌ای نو بر دوش گیرد.

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🔺در نمایشگاه کتاب امسال منتظر خبرهای خاص و کتاب‌های جدید باشید:
▫️ "رئیسی عزیز"
▫️غرب وحشی
▫️تاریخ تحلیلی اسلام
▫️چشمه آرامش
▫️قصه شکوه

📍 مکان: شبستان مصلی امام خمینی (ره)
🛣 راهرو: ۲۴ — غرفه: ۲۹۶
📅 زمان: ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴
👌غرفه اختصاصی انتشارات

انتشارات حکمت و بیان
ناشرآثار استاد علیرضا پناهیان
منتظر باشید...

@Hawzah_Panahian

🔻صدمین سال حوزه، بازخوانی یک روایت: «العلماء ورثة الأنبیاء» یعنی چه؟

▫️علی حیدری

🔘یک قرن از تأسیس حوزه علمیه قم گذشت. صدمین سال، فرصت بازگشت به مبانی است؛ به بازخوانی بنیادهایی که این نهاد علمی بر آن بنا شد. یکی از آن بنیادها، روایت معروف امام صادق(ع) است: «إنَّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الأَنبِياء»؛ علما وارثان پیامبران‌اند. اما این ارث چیست؟ و این وراثت چگونه معنا می‌شود؟

▫️برداشت سطحی و متعارف از این روایت آن است که علما افرادی وارسته، با اخلاق خوب، و اهل زهد و تقوا هستند؛ همان‌گونه که انبیاء نیز اهل اخلاق و تقوا بودند. گویی تنها وجه شباهت میان عالم و نبی، در صفات فردی خلاصه شده: خوب بودن، درست‌کار بودن، پارسا بودن. حوزه نیز بر این اساس، گاه رسالت خود را تربیت انسان‌های خوب و نیک‌سیرت می‌داند.

🔹اما آیا این، تمام معنای روایت است؟ آیا انبیاء صرفاً انسان‌های خوبی بودند یا مأموران جامعه‌سازی؟ انبیاء آمده بودند تا بسازند، برچینند، برپا کنند، ساختارها را اصلاح کنند و عدالت را جاری سازند. پس وراثت آنان نیز وراثت یک مسئولیت سنگین اجتماعی است؛ نه صرفاً یک سبک زندگی فردی.

🔹اگر عالم، وارث نبی است، پس باید وارث دغدغه‌های او هم باشد؛ وارث نگاه راهبردی، مسئولیت اجتماعی، شجاعت در مواجهه با ظلم، و تلاش برای ساختن جامعه‌ای الهی. طلبه‌ای که از مردم بریده، دغدغه‌ای جز پیشرفت شخصی ندارد، و حوزه‌ای که رسالت خود را در تربیت انسان‌های منزوی و صرفاً نیک‌رفتار محدود کرده، وارث انبیا نیست. او تنها وارث ظاهر است، نه حقیقت.

🔻رهبر انقلاب اسلامی در یکی از بیانات خود می‌فرمایند: قرآن کریم، پیغمبران را مسئول تبلیغ میداند؛ ورثه‌ی پیغمبران چطور؟ «اِنَّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الاَنبیاء»؛(کافی،ج۱،ص۳۲) شماها[طلاب و روحانیون] هم که ورثه‌ی انبیا هستید، اُسّ و اساس وظیفه‌ی شما عبارت است از تبلیغ؛ باید تبلیغ کنید؛ باید پیام دین را، پیام خدا را به دلها و گوشها برسانید؛ دل و گوش چه کسی؟ همه‌ی بشر. البتّه اولویّتهایی وجود دارد؛ طبعاً جامعه‌ی خودتان اولویّت بیشتری دارد، یک جاهایی اولویّت دارد، یک جاهایی کمتر اولویّت دارد، ولی باید به همه برسد.

📌صد سالگی حوزه، یعنی ایستادن بر گردنه‌ای که از آنجا باید دید: ما وارث چه چیزی بوده‌ایم؟ و چه چیزی را تا امروز منتقل کرده‌ایم؟ اگر علما وارثان انبیا هستند، باید به میدان بیایند؛ باید در میدان ساخت تمدن باشند، باید با مردم زندگی کنند، صدای درد آنان را بشنوند، موانع تحقق عدالت را بشناسند و برای رفع آن‌ها برخیزند. باید جامعه‌ساز باشند، نه صرفاً خطابه‌خوان یا کتاب‌نویس.

🔖انبیا در دل جامعه بودند، نه در حاشیه آن. با مردم می‌زیستند، در دردها و رنج‌ها شریک بودند، و بزرگ‌ترین جهادشان، اصلاح ساختارهای منحرف و تربیت اجتماعی بود. پس طلبه نیز، اگر می‌خواهد وارث پیامبر باشد، باید پا در راه او بگذارد؛ نه فقط در ذکر و سجاده، بلکه در میدان و میان مردم.

📍یادمان نرود: «وارث پیامبر» بودن، یک افتخار نیست، یک مسئولیت است. افتخار آن‌گاه معنا دارد که به مسئولیتش عمل شود. حوزه در صد سال آینده، اگر بخواهد همچنان وارث بماند، باید راه انبیاء را ادامه دهد: ساختن، نه صرفاً نگریستن؛ برخاستن، نه تنها گفتن.

📖این روایت، ما را به حرکت می‌خواند. وقت آن است که بپذیریم: اگر حوزه جامعه نمی‌سازد، وارث پیامبر نیست.

#یکصدمین_سال_بازتأسیس_حوزه #تبلیغ_اولویت_اول #یادداشت_اندیشه‌ای

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir

🔰حوزه‌ای که تاریخ ساخت؛ آیا آینده را هم می‌سازد؟

✍️رضا رضای رحمتی

▫️تأسیس حوزه علمیه قم در سال ۱۳۴۰ هجری قمری، تنها یک اقدام آموزشی نبود؛ پاسخی بود هوشمندانه به یک خلأ تاریخی. حوزه نجف، با تمام عظمت علمی‌اش، به‌دلایل گوناگون از جمله فشارهای سیاسی و دوری از بطن تحولات ایران، در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی ایران دچار انفعال شده بود. در چنین شرایطی، حضور شخصیت بزرگی همچون آیت‌الله حائری یزدی در قم، نه‌تنها یک نقطه عطف علمی، بلکه احیای یک جریان دینی تأثیرگذار در متن تحولات جامعه ایران بود.

▫️در صد سال گذشته، حوزه علمیه قم صرفاً به پرورش فقیه و مدرس اکتفا نکرد. این حوزه، به‌تدریج تبدیل شد به قلب تپنده تحولات فکری، اجتماعی و سیاسی کشور و جهان اسلام. از مبارزات آیت‌الله بروجردی در تثبیت مرجعیت عامه، تا نهضت امام خمینی(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی، حوزه قم نقشی کلیدی ایفا کرد. اگر حوزه نبود، اگر روحانیت تربیت‌شده در این فضا نبود، نه تنها انقلاب اسلامی به ثمر نمی‌نشست، که اصلاً امکانی برای شکل‌گیری چنین تحولی فراهم نمی‌شد.

▫️پس از انقلاب نیز، حوزه به‌رغم نقدها و کاستی‌ها، در مدیریت نظام نوپا، پاسخ‌گویی به نیازهای فقهی حکمرانی، و تربیت نیروهای متعهد، نقشی بی‌بدیل ایفا کرد. صدور اندیشه مقاومت و بیداری اسلامی، پایه‌ریزی نهادهای فرهنگی و قضایی، حضور در جبهه‌های دفاع مقدس، و حتی در دوران پساانقلاب فرهنگی، همه و همه حاصل بلوغ حوزه‌ای بود که خود را مسئول هدایت جامعه می‌دانست.

▫️تحولات اخیر، همچون جنبش‌های عدالت‌خواهانه، پرسش‌های نوپدید اخلاقی و فلسفی، و حتی مواجهه با فضای مجازی و زیست‌جهان مدرن، بار دیگر حوزه را به‌عنوان نهاد مرجع به میدان فراخوانده‌اند. امروز، جوانان عدالت‌خواه، زنان پرسش‌گر، دانشگاهیان جست‌وجوگر، و حتی فرزندان دیروز حوزه، به دنبال پاسخ‌هایی نو، در عین وفاداری به سنت، هستند.

❓حال سؤال این‌جاست: حوزه در صد سال آینده چه خواهد کرد؟
آیا همچنان با تکرار محفوظات گذشته، به حاشیه تحولات خواهد رفت؟ یا بار دیگر، با شهامت و اجتهاد اصیل، خود را در متن تحولات قرار خواهد داد؟

🔸اگر حوزه می‌خواهد در قرن جدید، همچنان مرجعیت فکری و دینی جامعه را حفظ کند، باید چند گام بنیادین بردارد:

💠نخست، بازتعریف اجتهاد در نسبت با مسائل کلان تمدنی؛ فقیه امروز باید نه‌تنها پاسخگوی سؤال طهارت و نماز، بلکه راهبر جامعه در پیچ‌های فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی باشد.

💠دوم، بازگشت به هویت انقلابی و اجتماعی حوزه؛ حوزه‌ای که امام ساخت، حوزه‌ای درگیر با درد مردم، حساس به ظلم، و پناهگاه محرومان بود. این هویت نباید در پیچ‌وخم نهادسازی و مشغولیت‌های اداری گم شود.

💠سوم، تعامل نقادانه با دانش‌های انسانی و تجربی؛ نه با رویکرد نفی و رد، بلکه با رویکردی تمدن‌ساز، که فقه را در کنار فلسفه، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، و حتی تکنولوژی، در خدمت انسان متعالی به‌کار گیرد.

💠چهارم، بازتعریف نقش روحانیت در سپهر عمومی؛ روحانی امروز اگر فقط منبر برود، یا صرفاً مدیر یک نهاد باشد، از رسالت اصلی خود دور می‌شود. باید «عالمِ عامل» تربیت شود؛ کسی که میان مردم است، درد آنان را می‌فهمد، و صدای وجدان دینی جامعه است.

💠و در نهایت، جرئت بازسازی ساختارهای حوزه؛ از شیوه‌های آموزشی گرفته تا نظام ارتقاء و مدیریت، همه نیازمند بازنگری هستند تا حوزه، نهادی چابک، پاسخ‌گو، و متناسب با زیست جهان امروز باقی بماند.

🔻صد سال پیش، قم با حضور یک عالمِ دغدغه‌مند، به پایگاهی برای احیای دین در جامعه بدل شد. امروز نیز، اگر حوزه دغدغه جامعه و جهان اسلام را داشته باشد، می‌تواند آغازگر صد سال دیگری از تحول و پویایی باشد.


#یکصدمین_سال_بازتأسیس_حوزه #تبلیغ_اولویت_اول #یادداشت_اندیشه‌ای

📮دارالحکمه، مرکز توسعه گفتمان تبلیغ
@Hawzah_Panahian
darolhekmah-tabligh.ir