یاسر عرب

چرا جامعه‌ی ایران از اخلاق دور شده است؟

✍دکتر مصطفی‌ملکیان

چرا مشکلات اخلاقی جامعه روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شوند؟ پاسخ این سوال فقط یک عبارت است: «ابهام از آینده و اخلاقی زیستن»

در دهه‌ی ۱۹۶۰ تعدادی از روان‌شناسان اجتماعی فرانسوی با همكاری یک مؤسسه‌ی تحقیقاتی بزرگ، در اروپا یک مركز شبانه‌روزی تأسیس كردند.

در این مركز، نوجوانان ۱۲تا ۱۹ سال آموزش می‌دیدند و زندگی می‌كردند. مدّت یک سال همه‌چیز به‌صورت عادی جریان داشت و آزمایش‌های مختلف كمی و كیفی بر روی آنان انجام گرفت.

در طول این یک سال، هر نوجوان سه وعده‌ی غذایی روزانه با احتساب میان وعده‌ها، ۸۰۰گرم غذا می‌خورد.

پس از یک‌سال به تدریج و آگاهانه شایعه كردند به‌علت وضعیت اقتصادی نابسامان شبانه‌روزی، ممكن است غذا به لحاظ كمی و كیفی جیره‌بندی شود.

شش ماه بعد از این شایعه، میزان غذای مصرفی روزانه هر فرد از ۸۰۰گرم به ۱۲۰۰گرم افزایش یافت.

هنگامی‌كه عملاً جیره‌بندی را آغاز كردند، مصرف غذا از ۱۲۰۰گرم به ۱۵۰۰گرم رسید و حتی در اواخر این دوره‌ی چهارساله، نوجوانانی بودند كه در شبانه روز بیش از ۵كیلوگرم غذا می‌خوردند!
دلیل افزایش مصرف این بود كه نوجوانان آینده‌ی خود را مبهم می‌دیدند.

هنگامی‌كه مركز شبانه‌روزی در وضع عادی قرار داشت، افراد غذای خود را به یكدیگر تعارف می‌كردند و نسبت به یكدیگر رابطه‌ای مبتنی بر نیكوكاری، شفقت و نوعی از خودگذشتگی داشتند. امّا هنگامی كه شایعه‌ی كمبود غذا مطرح شد، تعارفات، رعایت ادب و رفتارهای مهربانانه، نسبت به یكدیگر كم‌تر شد.

در واقع به‌دلیل مبهم بودن آینده، اخلاقی زیستن بر پایه‌ی عدالت، احسان، رعایت ادب به مرور زمان كم‌رنگ گشت.

آینده‌ی مبهم و نامعلوم افراد از نظر مالی، شغلی و.. آستانه‌ی اخلاق و تحمل  را در هر جامعه‌ای كاهش می‌دهد.

به‌طور مثال، در جامعه‌ای كه همه‌ی افراد با هر تخصصی می‌توانند شغلی داشته باشند، كارشكنی، حسادت، تهمت، سخن‌چینی، چاپلوسی و.. كم‌تر است.

به‌طور كلی در جامعه‌ای كه نیازهای اساسی انسان‌ها در آن تأمین می‌شود، افراد بر پایه‌ی موازین اخلاقی زندگی می‌كنند.

"پس اخلاقی زیستن ارتباطی به نصیحت‌های اخلاقی و ازدیاد مجالس دینی ندارد. اخلاقی زیستن نیاز به آرامش ذهنی و ثبات اقتصادی دارد."

به‌جای صرف هزینه‌های بسیار برای دعاهای مستحب کمیل و ندبه و سخنرانی‌های خسته‌کننده و مداحی‌های سوزناک و خرج برای برپایی مجالس و همایش‌های بی‌اثر، بهتر است این ثروت عمومی را به واجبات مردم مخصوصاً ازدواج و شغل منتقل کنید.

جوانی که شغل دارد و ازدواج کرده، با خوش‌بینی به آینده می‌نگرد و همین آرامش به او زندگی اخلاقی بهتری هدیه خواهد داد. پس، لطفاً مستحبات را کم کنید و به واجبات برسید.

@yaser_arab57

حالا این کرگدن را قورت بده!

✍یاسرعرب

بهانه؛
مدت اخیر مخاطب سریال مولانا ساخت ترکیه بودم. غیر نقدهایی که به آن می‌توان داشت خوش ساخت بود و بر روی الگوی صحیحی از خط روایی استاندارد جهانی حرکت می‌کرد. قبلا هم در رصدی که داشته‌ام دیده‌ام که سریال‌های ترکی‌ نمرات بسیار خوب و بعضا بالایی در سایت‌های سنجش کیفیت مثل IMDB پیدا کرده‌اند. رتبه‌هایی که بسیار سخت می‌شود به آنها دست پیدا کرد.

اشاره؛
ایران پیشرو‌ترین کشور در حوزه‌ی توسعه‌ی ادبی و توسعه‌ی هنری منطقه بوده. رشد قوی درخت داستان نويسی (متاثر از فضای چپ) در صد سال گذشته‌ی ایران تعجب آور و ثمرات آن بیشمار است‌. تا جایی که می‌شود انقلاب ١٣٥٧ را انقلابی روانی، محصول تولیدات ادبی و باز سازی زبانی چند دهه قبل آن دانست. (پس‌لرزه‌های این زلزله‌ی معرفتی تا اواخر دهه شصت نیز ادامه داشت)

مقدمه؛
ایرانی امروز از کیفیت زیست و توسعه‌ی خود به شدت ناراضی است. این نارضایتی عینی و واقعی است یعنی سطح کیفی خدمات (جاده، اینترنت، بانکداری، شهرسازی، درمان و...) و تولیدات (مسکن، خودرو، پوشاک، و ...) را در تناسب به وضعیتی که باید داشته باشد، بسیار پائين ارزیابی می‌کند.

سوال؛
از آنجا که با ورود به قرن ٢١ جهان به تدریج از ایدئولوژی به تکنولوژی عبور کرده است بسیاری بر این باورند که اگر ما نیز وارد زیست جهان تکنولوژیک می‌شدیم الان در شرایط مطلوب به سر می‌بردیم. اما سوال اینجاست که قله‌های ادبی ما (که امروزه نزدیک شدن به آنها نیز به رویا می‌ماند) در قرن هفت و هشت هجری‌ سر برآورده‌اند زمانی که از گفتمان رفاه اثر چندانی دیده نمی‌شده و به عکس زیست جهان ایشان غرق در آتش نابسامانی‌ها بوده است.

همچنین در جهان تکنولوژیک، صنعت-هنر امروز ما (چون سینما) ده‌ها بار پيشرفته از چند دهه‌ی گذشته است!

اما چه می‌شود که نه بازيگرانی (١. نیروی انسانی) چون عزت الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، محمد علی کشاورز، ژاله علو، و ... پا به عرصه گذاشته و نه متن‌هایی (٢. تولید ادبیات) چون کلیدر، آتش بدون دود، چشمهایش، برجاده‌های آبی سرخ، عزاداران بیل، من و او و ... نگارش شده، و نه فیلم‌ و سریال‌هایی (٣. اثرنهایی) چون مرگ‌یزدگرد، سربداران، هزار دستان، و روزی روزگاری تولید نمود؟

طرفه آنکه (به نظر نگارنده) حتی اگر همان بازیگران، مدیران فرهنگی، نویسندگان (که برخی چون بهرام بيضايی زنده و سلامت هستند) را دوباره به جادویی در این ساعت《احضار》کنیم نخواهند توانست اثری که در آن زمان توسط خودشان ساخته شده‌ را با همان کیفیت تولید نمایند!
(شاهد مثال این عقب‌گرد مسعود کیمیایی که روزگاری قیصر را ساخته بود و نمونه بارز روزمرگی ایشان جناب حسن فتحی است!)

جمع‌بندی؛
چیزی از روح ایران در حال پرکشیدن است که نه رهبر و نه ریس‌جمهور و نه مسئولین فرتوت فرهنگی، و نه روشنفکران و نه اپوزسیون قادر به دیدن و یا گذاشتن نام روی آن نیستند. (نام گذاری به معنی فهم حدود، عمق و اضلاع یک پدیده) پس موضوع فقط خودروی ایرانی نیست. سی سال معطل ماندن پل اتصال جزیره قشم به سرزمین اصلی نیست. کیفیت داغان سیستم آموزشی ما نیست. نابودی محیط زیست سرزمین ایران نیست‌. بلکه ما در تولید، ارتقا و یا حفظ با کیفیت《روایت ایران》 و 《داستان ایرانی》هم ناتوان شده‌ایم.

من به سعی و به زعم خود دلیل این پس رفت (که آن را《زوال ایران》نام گذاشته‌ام) نیست شدن خیال ایرانی دانسته و‌ بر این باورم که خیال ایرانی در چند صد سال گذشته معطل مانده و امکان پرورش نداشته. حتما حضور حکومت‌ها و سیاست‌های ایدئولوژیک در ساخت چنین جهان بی رویایی موثر است اما یکی از مهمترین دلایل ایجاد چنین حکومت‌ها و دولت‌هایی باز فقدان خیال‌پرنده‌ایرانی است. (خیالی که امکان ابداع ساختاری منحصر به فرد از دولت_ملت برای خودش را نداشته و ندارد!)


پ.ن:
خودرو انضمامی و قابل لمس است. قیمت و کیفیت عینی و متولی‌مشخص دارد. می‌شود از او مطالبه بالا بردن کیفیت، پایین آوردن قیمت یا واردات کرد.

خیال ایرانی انتزاعی است. متولی خاصی ندارد. وارداتی هم نیست!

پ.ن٢
نظامی که خیال ندارد بی روایت است و در این جهان تنها روایت و متعلقات روایت است که می‌ماند!

@yaser_arab57

‏شما وقتی پایتان را در صداوسیما به عنوان مهمان و کارشناس می‌گذارید، به اندازه کافی خودتان را حقیر کرده‌اید.

لازم نيست حتما کفن به شما هدیه بدهند تا دلتان بشکند.

سیامک قاسمی

@yaser_arab57