کاپیتولاسیون و محمدرضا شاه پهلویکاپیتولاسیون به انگلیسی Capitulation در لغت به معنی تسلیم شدن به نیروی نظامی دشمن در زمان جنگ است، همچنین در قراردادها به معنی لغو حق حاکمیت قضایی یک کشور مستقل در مقابل شهروندان یک کشور دیگر و پذیرفتن حق حاکمیت قضایی کشور مقابل و تسلیم در برابر آن میباشد.
در سال ۱۳۴۳، مجلس ایران مصوبه‌ی کاپیتولاسیون را طی یک فرآیند مخدوش و محرمانه تصویب کرد که مصونیت قضایی کامل نسبت به جرایم کیفری و حقوقی به مستشاران آمریکایی می‌داد. این لایحه در حالی به صورت محرمانه به تصویب رسید که در مغایرت و ناقض اصل ۷۱ متمم قانون اساسی مشروطه نیز بود. این ماده «دیوان عدالت و محاکم عدلیه را مرجع تظلمات عمومی» دانسته است.
امریکاییها پس از تصویب مصونیت مستشاران نظامی خود بدان بسنده نکردند و خواهان گسترش این قانون به غیرنظامیان و بستگان آنان نیز شدند. حسنعلی منصور رئیس دولت وقت برای برآورده کردن خواسته‌های امریکا متن اظهارات خود را در مجلس سنا دستکاری کرد و آن را مطابق میل امریکاییان تغییر داد و خواسته آنان را بدون تصویب در دو مجلس با مبادله دو یادداشت از سوی وزارت خارجه ایران به سفارت آمریکا برآورده کرد. امریکاییها برای برخورداری از امتیاز مصونیت و بازداشت نشدن در صورت ارتکاب جرایم، خواستار صدور کارت‌های مصونیت نیز شدند که نظام محمدرضا شاه این خواسته را نیز برآورده کرد.
پس از آنکه برخی اخبار تصویب این لایحه را به امام خمینی (ره) رساندند، ایشان با این مصوبه به شدت مخالفت کرد و آن را تحقیر ملت ایران و مستعمره شدن کشور ایران دانست، که به تبعید ایشان به ترکیه منجر شد.
برخی از پیامدهای شوم کاپیتالاسیون که در گنجایش این مقال باشد به شرح زیر بود: در ۱۲ اسفند ۱۳۴۳، یک درجه‌دار آمریکایی به نام چارلز. ال. گری با خودروی خود یک دختر جوان ایرانی به نام ایران سلیمی را زیر گرفت و به قتل رساند. سفارت آمریکا از وزارت امور خارجه ایران خواست به مقامات ایران اطلاع دهد که چارلز گری مصونیت سیاسی و قضایی دارد. هتک حیثیت نوامیس مردم، توهین و بدزبانی نظامیان آمریکا به امیران ارتش شاهنشاهی و حتی کتک خوردن افسر شهربانی از نظامیِ مست آمریکایی به علت جلب وی به کلانتری به جرم تصادف با کارگر ساختمانی، از پیامدهای تصویب این لایحه بود. جرم و جنایت امریکاییها به اندازه‌ای زیاد بود که در سال ۱۳۴۸ فرمانده وقت نظامی آمریکا، ژنرال تویچل، از مقامات سفارت آمریکا خواست تا برای رسیدگی به جرایم فزاینده نظامیان آمریکایی در ایران، شعبه‌ای از دادگاه نظامی آمریکا در ایران تأسیس شود. پس از تصویب لایحه، حضور امریکاییها در ایران افزایش یافت و به دنبال آن نفوذ ضدفرهنگ غربی آثار خود را در همه شئون اجتماعی ظاهر کرد و گزارش‌هایی مربوط به شرارت، شرابخواری و خشونتِ امریکاییها در مطبوعات درج شد.
از سوی دیگر، کاپیتولاسیون و رفتار امریکاییها سبب افزایش خشم و نفرت مردم از رژیم پهلوی به ویژه تصویب کنندگان آن در آن مقطع و در درازمدت شد. حسنعلی منصور در اول بهمن ۱۳۴۳ به جرم به تصویب‌رساندن لایحه کاپیتولاسیون روبه‌روی در ورودی مجلس شورای ملی (محل احیای کاپیتولاسیون) با گلوله محمد بخارایی از اعضای
هیئت‌های مؤتلفه اسلامی اعدام شد. پس از اعدام او با وجود کوشش‌هایی که برای حفظ امنیت مقامات کشور انجام شده بود، در روز ۲۱ فروردین ۱۳۴۴ سرباز وظیفه رضا شمس‌آبادی از افراد گارد سلطنتی و مأمور نگهبانی از کاخ مرمر، محمدرضا پهلوی را روبه‌روی سرسرای کاخ به گلوله بست که وی جان سالم به در برد. امریکاییها نیز به‌طور فزاینده‌ای هدف عملیات شناسایی و حمله قرار گرفتند. تنها میان سال‌های ۱۳۴۹–۱۳۵۳ش ۳۱ مورد بمب‌گذاری و تهدید به انفجار بمب، علیه تأسیسات و سازمان‌های آمریکایی در ایران انجام شد. رئیس کلانتری ۳ قلهک در تماسی با پلیس تهران آرزو میکرد هر چه زودتر مستشاران آمریکایی از این مملکت بروند.
یکی از اعضای هیئت مستشاری آمریکایی به نام مارتین گزارش میکند نظامیان ایران از نظامیان آمریکایی بدشان می‌آمد و نگاهشان به آنان همچون نگاه به میهمانان ناخوانده و مزاحم بود. برخی از دانش‌آموزان نیز با نگارش نامه و انداختن آن در خودروی نظامی‌های آمریکا، آنان را «
دشمن خودخواه ایرانیان» می‌خواندند و از کشور، سیاست، رئیس‌جمهور آمریکا و از اقدامات و کارهای آنان در این مملکت اظهار تنفر می‌کردند و یادآور می‌شدند که مردم ایران امریکاییها را از کشور خود بیرون خواهند کرد و از آنان انتقام خواهند گرفت. «
یانکی به خانه‌ات برو، نه سگ می‌خواهیم، نه آمریکایی» شعاری بود که بر روی خودروی مستشاری نظامی آمریکا نوشته شده بود.
این مصوبه پس از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۵۸ رسماً لغو شد. برای اطلاعات بیشتر، مقاله را
اینجا بخوانید.
#دشمن‌شناسی #ایران #امریکا #شاه #پهلوی #کاپیتولاسیون #استعمار #امام_خمینی (ره) #انقلاب
