⏺
غارت آثار باستانی ایران در #دوره_قاجار
🔻کاوش های مارسل دیولافوا، شروع غارت گسترده شوش
انتقال آثار باستانی ایران به موزه لوور طی یک دوره تقریبا ۹۰ ساله (۱۸۸۵ تا ۱۹۷۹ میلادی یا ۱۲۶۴ تا ۱۳۵۸ شمسی) و در چندین مرحله اتفاق افتاده است.
در دوران سلطنت ناصرالدین شاه که آن را عصر بی خبری ایران نیز نامیده اند، امتیازهای زیادی به بیگانگان واگذار شد.
در زمان سلطنت او دولت فرانسه امتیاز کاوش های باستانی در ایران را به دست آورد و این سرآغازی بود بر انتقال گسترده و قانونی آثار ارزشمند ایران باستان به اروپا.
فصل اول اکتشافات فرانسوی ها در سال ۱۸۸۵ و ۸۶ میلادی در زمان سلطنت ناصرالدین شاه و به سرپرستی مارسل دیولافوا انجام شد. در این دوره هدف اصلی صرفا غارت و دزدیدن آثار ارزشمند باستانی ایران بود و هیچ گونه عملیات علمی باستان شناسی صورت نگرفت.
در این اکتشافات، گنجینه ای عظیم از اشیا و آثار تمدن درخشان امپراتوری هخامنشیان در محل کاخ آپادانای شوش کشف و به فرانسه منتقل شد.
ژاک دومورگان، سرپرستی دومین گروه باستان شناسان فرانسوی که به ایران آمدند را برعهده داشت. او یک مهندس معدن و آشنا به خط و زبان های باستانی بود. بر خلاف دیولافوا که صرفا به غارت آثار باستانی مشغول بود، ژاک دومورگان بیشتر به مطالعات پیش از تاریخ گرایش داشت و می کوشید تا ریشه و خاستگاه اولیه تمدن های بشری را کشف و اثبات نماید.
او توانست از طریق روابط دیپلماتیک و تلاش تولوزان، پزشک مخصوص ناصر الدین شاه، امتیاز انحصاری کاوش و حفاری در شوش را بگیرد. سپس با خیال راحت قعله ای به سبک دژهای قرون وسطایی اروپا در شوش ساخت تا اکتشافات گروهش از دست اندازی راهزنان محلی و کنجکاوی ماموران دولتی در امان باشد. در آن قلعه یافته های خود را پس از مطالعات اولیه و نشانه گذاری، در صندوق های مخصوص بسته بندی و روانه پاریس می کرد.
بر طبق این قرارداد، شاه قاجار امتیاز انحصاری حفریات باستان شناسی در تمام ایران را به مدت ۶۰ سال به فرانسویان واگذار کرد.
🔸دوره پهلوی، پایان امتیازات انحصاری باستان شناسان فرانسوی در ایران
با روی کار آمدن سلسله پهلوی و تاج گذاری رضا شاه در سال ۱۹۲۵ میلادی، دوران توفق باستان شناسان فرانسوی به پایان رسید. بر اساس قانون جدید، حفریات باستان شناسی در ایران تحت ضابطه و نظارت بیشتری درآمد و مقرر شد یافته های باستان شناسان فرانسوی بین دو طرف تقسیم شود.بدین منظور، رضا شاه دستور داد تا موزه ایران باستان ساخته شود. آندره گدار فرانسوی، باستان شناس و معمار معروف فرانسوی، ساختمان موزه را طراحی کرد و نهایتا در سال ۱۳۱۶ موزه ایران باستان افتتاح شد.
همچنین رضا شاه ضمن ملاقات با دومکنم نارضایتی خود را از حضور باستان شناسان فرانسوی در شوش نشان داد. به دنبال آن، چند سال بعد و در مهر ۱۳۰۶ (۱۹۲۷ میلادی) مجلس شورای ملی امتیازنامه های ۱۸۹۵ و ۱۹۰۰ میلادی را لغو کرد.در سال ۱۹۲۸ میلادی مدیران موزه برای نشان دادن روابط دوستانه خود با دولت ایران، تعدادی از عتیقه ها و چند فقره از اشیای کشف شده در حفریات شوش را به موزه ایران باستان اهدا نمودند.
در سال ۳۲-۱۹۳۱ میلادی هیئت باستان شناسی فرانسوی دیگری به سرپرستی رومن گیرشمن از طرف موزه لوور به ایران اعزام شد. هدف آنان یافتن روش دقیق تر برای سامان دهی به بخشی از تاریخ ایران باستان مبتنی بر دستاوردهای باستان شناختی بود.
رومان گریشمن پایه گذار باستان شناس علمی در ایران
گیرشمن را می توان پایه گذار اکتشافات باستان شناسی علمی در ایران دانست. او یک روش علمی را به کار بست و از طریق آن توانست ضمن لایه نگاری صحیح، درک معقولانه ای مبتنی بر دانش باستان شناسی از مراحل شکل گیری تمدن، معماری و شهرنشینی ایران در سپیده دم تاریخ را ارائه دهد.
@KafeAndeshe