زهردارو| رضا شیبانی

​​🔸جامعه ایران بدون شک غربگراترین و سکولارترین جامعه خاورمیانه است. سالها نابودسازی چپ در ایران باعث شده تا هیچ گفتمان انتقادی در حوزه اقتصاد، محیط زیست و نه حتی در حوزه مسائل صنفی کارگری در برابر ماشین سرمایه‌داری ایرانی وجود نداشته باشد؛ حسرت لاکچری بودن تا پایبن‌ترین بخش جامعه رسوخ کرده است. حتی فعالیت خیریه و امداد داوطلبانه نسبت به لیبرال‌ترین جوامع هم بسیار ناچیز است؛ شاهد جامعه‌ای هستیم که تا این میزان در داروینیسم اجتماعی به سر میبرد و حتی مذهبی‌ترین بخش آن هم مقاومتی در برابر جریان سرمایه ندارد. از سوی دیگر جامعه ایران یکی از سکولارترین جوامع خاورمیانه است. مقاومت مذهبی به مثابه امر قدسی در برابر فرهنگ غربی از بین رفته است. عرفیسازی جامعه در دوران پهلوی و حال عرفی‌سازی متن دین از دهه ۱۳۷۰ باعث شده تا امر دین هم مقاومتی در برابر جریان خطرناک سرمایه نداشته باشد. زگیل تناسلی تبدیل به یکی از همه‌گیرترین مریضیها در جامعه ایران شده است؛ در سال ۲۰۲۴ تعداد حسابهای کاربری اونلی‌فنز ایرانی ۴۰۰درصد افزایش یافته است. در این میان ترویج نسخه تشیع حجتیه‌ای در راستای صفوی‌سازی قدرت که "حب‌اهل‌بیت" را بر "شریعت" اولویت میدهد؛ نه تنها مقاومتی در برابر فرهنگ غربی ندارد بلکه دین را تبدیل به یک سالاد معنویت کنار فرهنگ سرمایه‌داری کرده‌است. بسیاری از سیاستگذاران در ایران معتقدند این غربی شدن فرهنگ ایران در دهه‌های اخیر پایه محکمی برای تعامل با غرب است، غرب همکار خوبی مثل ایران را از دست نخواهد داد و صحبتهایی از این دست... .

🔹برای پاسخ به این سوال باید نگاهی به شوروی دهه ۱۹۸۰ داشته باشیم. جامعه شوروی تحت تاثیر فرهنگ نسل پپسی به غرب گرایش شدیدی داشت. با وجود اینکه روسیه مبدا فاخرترین موسیقیهای جهان است ولی کنسرت خوانندگان پاپ و متال امریکایی در مسکو با استقبال عجیب روبرو میشد؛ صف‌های طولانی خرید مک‌دونالد هم جای خود دارد... . ولی غرب در دهه ۱۹۹۰ با این جامعه بشدت غربی شده چگونه برخورد کرد؟ جامعه روسیه بر اثر اجرای سیاست نئولیبرالیسم دچار بحرانهای بزرگ شد تا جاییکه یک ابرقدرت پس از اجرای برنامه نئولیبرالی محتاج به واردات پودر رختشویی"برف" از ایران شد. روسیه به مرکز گروههای خلافکار از سرتاسر جهان تبدیل شد؛ زنان روسی بویژه در جمهوریهای تازه‌استقلال‌یافته به باندهای فحشا راه یافتند و ... . غرب، با وجود غربی شدن فرهنگ روسیه، آن را با تجزیه سرزمینی و برنامه‌های نئولیبرال اقتصادی متلاشی کرد و در مرحله بعد اعضای پیشین پیمان ورشو و سپس جمهوریهای تازه استقلال یافته را وارد ناتو کرد تا حتی روسیه پوتین را مهار کند. امریکا در روز متلاشی کردن روسیه بعنوان یک کشور تاریخی توجهی به غربگرا شدن آن نکرد؛ در طول تمام این سالها طبقه الیگارشی نوین در جامعه روسیه که بی‌شباهت به الیگارشی نوظهور در تهران نیست در سن‌پطرزبورگ، شمال مسکو و نیز کالنینگراد نماد غربی شدن جامعه روسیه بودند. شراکت روسیه با غرب چنان بود که حتی تا سال ۲۰۰۸ روسیه خواستار عضویت در ناتو شد. کار بجایی رسید که الیگارشهای نزدیک به پوتین اقدام به خرید باشگاههای فوتبال در بریتانیا کردند ولی تمام این تلاشها بی‌ثمر بود زیرا غرب، روسیه را یک جغرافیای خطرناک برای خود میدید.

🔸غرب دو بار بانی ایران یکپارچه شد. یکبار در زمان صفویه که عثمانی یک خطر بزرگ برای غرب بود و ایران با دریافت سلاحهای جدید قرار بود تا اهرم فشار علیه عثمانی باشد و دوم در زمان پهلوی که خطر گسترش بلشویسم پس از انقلاب شوروی وجود داشت. ولی پس از فروپاشی شوروی و سقوط صدام دیگر نیازی به ایران یکپارچه نیست؛ لذا از ابتدای دهه ۲۰۰۰ سیاست خاورمیانه جدید برای تجزبه ایران و سپس تجویز جدی برنامه‌های نئولیبرال مبنا قرار گرفت: در طول یک دهه گذشته خوزستان مسلح شده‌است؛ کردستان بزرگ بعنوان اهرم فشار بر روی اعراب، ترکها و ایرانیها مورد حمایت غرب و اسراییل است. بلوچستان در ایران و پاکستان بعنوان سد نفوذ در برابر طرح جاده ابریشم چین وضع فوق‌العاده دارد؛ آذربایجان ایران هم در سالهای اخیر تمایلاتی به ماورای مرز پیدا کرده‌است. درگذر از این گروههای هویت‌خواه لر، قشقایی، کاسپین و ... هم چندسالی است که در فضای مجازی مشغول بکارند. از اینرو حتی ایران یکپارچه غربی‌شده و سکولار هم همانند شوروی دهه ۱۹۸۰ بکار غرب نمی‌آید. آنچه پیداست ترکیب سیاست نئولیبرال و تحریک همزمان قومیت‌ها به همراه تداوم مذاکرات جهت مقابله با دستیابی ایران به سلاح‌هسته‌ای برنامه مشخص غرب در برابر ایران است. میز مذاکره بعنوان تله‌ای برای هسته‌ای نشدن و در قدرت ماندن نیروهای حامی غرب تداوم خواهد داشت. در عین حال برنامه نئولیبرال هم در جهت ایجاد شوک اجتماعی و نیز تحریک قومیت‌ها برای تجزیه سرزمینی ایران بصورت مکمل در دستور کار قرار خواهد گرفت.

✍ سید نیما موسوی

@makshufat