Forward from: چاو: تاریخ اقتصادی ایران
🟢روشنفکران علیه صنعت
روشنفکران چگونه توسعه صنعتی را زیر سوال بردند؟
✍️ شادی معرفتی
در عصر انفجار تکنولوژی‌های نوین، ذهن و احساس ما ایرانیان هنوز نسبت به مسئله توسعه تکنولوژیک گیج‌وگنگ و اراده و عزم ملی ما در اتخاذ یک تصمیم تاریخی برای نزدیک شدن به قدرت تکنولوژیک ضعیف است. روشنفکران، متفکران و سیاستمداران انتزاعی‌اندیش ما، که منقطع از وضعیت تاریخی و جهانی کنونی می‌اندیشند در شکل‌گیری این شرایط بی‌تقصیر نیستند. روشنفکری در ایران، کمتر دغدغه توسعه داشته و حتی گاهی در مقابل آن ایستاده و مانعی برای آن ایجاد کرده است. برخی از جریانات فکری در ایران، صرفاً بر جنبه‌های منفی تکنولوژی دست گذاشته، هرگز درنیافته‌اند دیری است که تکنولوژی به عنصری اجتناب‌ناپذیر از وضعیت ما تبدیل شده و اگر ملتی به قدرت تکنولوژیک دست نیابد، از صحنه تاریخ حذف خواهد شد و این خطری است که مردم و جامعه کهنسال ما را تهدید می‌کند. ایرانیان، به‌تبع بسیاری از روشنفکران، متفکران، روحانیون و رهبران سیاسی و اجتماعی خود، درک مناسبی از ضرورت توسعه تکنولوژیک نداشته و ندارند. اما چرا روشنفکری ایرانی علیه توسعه ایستاده است؟
در دهه‌های 1330 تا 1350، با افزایش درآمدهای نفتی، حکومت پهلوی برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای برای مدرن‌سازی آغاز کرد. اصلاحات ارضی، توسعه زیرساخت‌های صنعتی، و ایجاد نهادهای آموزشی مدرن از جمله این تلاش‌ها بودند. مدرن‌سازی در ایران، به‌‌رغم موفقیت‌های زیرساختی، از دیدگاه اجتماعی و فرهنگی ناکام بود. تحصیل‌کردگان ایرانی که به غرب سفر کرده بودند، با مشاهده شکاف میان اصول مدرنیته و واقعیت ایران، به این نتیجه رسیدند که حکومت پهلوی از ابزارهای غربی برای استبداد داخلی استفاده کرده است. با آغاز مدرن‌سازی حکومت پهلوی، روحانیون، روشنفکران و بدنه جامعه در مقابل آن ایستادگی کردند.
یکی از نخستین متفکرانی که اندیشه غربزدگی و مقابله با صنعت و تکنولوژی غربی را مطرح کرد، سیداحمد فردید بود. از نظر فردید، انسان امروز، رشد صنعت و تکنولوژی را اصل دانسته، اما همین صنعت باعث ویرانی انسان شده و در واقع نمودی از قهر الهی است. در واقع صنعت و تکنولوژی هل من مبارزخوانی انسان‌ها با یکدیگر و با خداست، هرچند معتقد است نمی‌توان تکنولوژی را یکباره رد کرد. فردید صرفاً از منظری یکسره منفی به تکنولوژی می‌نگرد؛ «نتیجه این متافیزیک علم و صنعت است. آنچه در این علم و صنعت نیست خیر و برکت است. هرچه هست شرّ است».
نخستین، بنیادی‌ترین و مهم‌ترین مفهوم غربزدگی از نظر آل‌احمد، «وابستگی به ماشین» است. از نظر وی، ما تا خریدار ماشین هستیم، فروشنده نمی‌خواهد ما را از دست بدهد، از این‌رو به اعتقاد آل‌احمد، غربزدگی مشخصه دورانی از تاریخ ماست که به مقدمات ماشین، یعنی با علوم جدید و «تکنولوژی» آشنا نشده‌ایم و به جبر بازار و اقتصاد و رفت‌وآمد نفت، ناچار از خرید و مصرف کردن باشیم.
از نظر جلال «در مقابل تکنیک، ما هنوز در عصر علی‌بابا و چهل دزد هستیم و مشغول تقلید آن فرمول جادویی هستیم برای گشایش در، اما برای ما در پشت این در، جواهری نهفته است. بهتر آن است که دست از این لجبازی و عبارت جادویی برداریم. باید به درک کارکرد اصلی که گشایش در را فرمان می‌دهد دست یافت.» در واقع آل‌احمد نمی‌خواهد دیگر مصرف‌کننده باشد، بلکه می‌خواهد سازنده باشد، اما چگونه؟ او می‌گوید: «حرف اساسی این است که ما نتوانسته‌ایم شخصیت اصلی خودمان را در قبال ماشین و هجوم جبری‌اش حفظ کنیم».
انقلابیون مسلمان نیز چه از منظر غرب‌ستیزی و چه از منظر سنت‌گرایی، تکنولوژی را نفی می‌کردند و صنعت ایرانی را یکسره مونتاژ می‌دانستند. ابوالحسن بنی‌صدر یکی از مشهورترین انقلابیونی است که عقاید اقتصادی‌اش را به تفصیل منتشر کرده و در مقالات اقتصادی‌اش ادعا می‌کند که شرکت‌های چندملیتی اقتصاد کشور را به دست گرفته‌اند و «بورژوازی آلت دست دولت»، ذخیره‌های گرانقدر کشور را برای خرید کالاهای تجملی و مصرفی هدر می‌دهد و صنایع مدرن به‌ویژه صنایع مونتاژ، وابستگی کشور به غرب را بیشتر می‌کند. برای پایان دادن به این وضعیت اسفبار، ایران باید از وابستگی به غرب رها شود، به خودکفایی به‌ویژه خودکفایی در تولید مواد غذایی دست یابد، به ایجاد صنایع بومی بازگردد و در زمینه نظری «اقتصاد اسلامی» را تدوین کند.
@EconomicHistoryOfIran
#اقتصاد_ایران
#تجارت_فردا
#تاریخ_پهلوی
#روشنفکران_ایرانی
#غربزدگی
# تکنولوژی
#احمد_فردید
#جلال_آل‌احمد
📌متن کامل را در سایت تجارت فردا بخوانید.
روشنفکران چگونه توسعه صنعتی را زیر سوال بردند؟
✍️ شادی معرفتی
در عصر انفجار تکنولوژی‌های نوین، ذهن و احساس ما ایرانیان هنوز نسبت به مسئله توسعه تکنولوژیک گیج‌وگنگ و اراده و عزم ملی ما در اتخاذ یک تصمیم تاریخی برای نزدیک شدن به قدرت تکنولوژیک ضعیف است. روشنفکران، متفکران و سیاستمداران انتزاعی‌اندیش ما، که منقطع از وضعیت تاریخی و جهانی کنونی می‌اندیشند در شکل‌گیری این شرایط بی‌تقصیر نیستند. روشنفکری در ایران، کمتر دغدغه توسعه داشته و حتی گاهی در مقابل آن ایستاده و مانعی برای آن ایجاد کرده است. برخی از جریانات فکری در ایران، صرفاً بر جنبه‌های منفی تکنولوژی دست گذاشته، هرگز درنیافته‌اند دیری است که تکنولوژی به عنصری اجتناب‌ناپذیر از وضعیت ما تبدیل شده و اگر ملتی به قدرت تکنولوژیک دست نیابد، از صحنه تاریخ حذف خواهد شد و این خطری است که مردم و جامعه کهنسال ما را تهدید می‌کند. ایرانیان، به‌تبع بسیاری از روشنفکران، متفکران، روحانیون و رهبران سیاسی و اجتماعی خود، درک مناسبی از ضرورت توسعه تکنولوژیک نداشته و ندارند. اما چرا روشنفکری ایرانی علیه توسعه ایستاده است؟
در دهه‌های 1330 تا 1350، با افزایش درآمدهای نفتی، حکومت پهلوی برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای برای مدرن‌سازی آغاز کرد. اصلاحات ارضی، توسعه زیرساخت‌های صنعتی، و ایجاد نهادهای آموزشی مدرن از جمله این تلاش‌ها بودند. مدرن‌سازی در ایران، به‌‌رغم موفقیت‌های زیرساختی، از دیدگاه اجتماعی و فرهنگی ناکام بود. تحصیل‌کردگان ایرانی که به غرب سفر کرده بودند، با مشاهده شکاف میان اصول مدرنیته و واقعیت ایران، به این نتیجه رسیدند که حکومت پهلوی از ابزارهای غربی برای استبداد داخلی استفاده کرده است. با آغاز مدرن‌سازی حکومت پهلوی، روحانیون، روشنفکران و بدنه جامعه در مقابل آن ایستادگی کردند.
یکی از نخستین متفکرانی که اندیشه غربزدگی و مقابله با صنعت و تکنولوژی غربی را مطرح کرد، سیداحمد فردید بود. از نظر فردید، انسان امروز، رشد صنعت و تکنولوژی را اصل دانسته، اما همین صنعت باعث ویرانی انسان شده و در واقع نمودی از قهر الهی است. در واقع صنعت و تکنولوژی هل من مبارزخوانی انسان‌ها با یکدیگر و با خداست، هرچند معتقد است نمی‌توان تکنولوژی را یکباره رد کرد. فردید صرفاً از منظری یکسره منفی به تکنولوژی می‌نگرد؛ «نتیجه این متافیزیک علم و صنعت است. آنچه در این علم و صنعت نیست خیر و برکت است. هرچه هست شرّ است».
نخستین، بنیادی‌ترین و مهم‌ترین مفهوم غربزدگی از نظر آل‌احمد، «وابستگی به ماشین» است. از نظر وی، ما تا خریدار ماشین هستیم، فروشنده نمی‌خواهد ما را از دست بدهد، از این‌رو به اعتقاد آل‌احمد، غربزدگی مشخصه دورانی از تاریخ ماست که به مقدمات ماشین، یعنی با علوم جدید و «تکنولوژی» آشنا نشده‌ایم و به جبر بازار و اقتصاد و رفت‌وآمد نفت، ناچار از خرید و مصرف کردن باشیم.
از نظر جلال «در مقابل تکنیک، ما هنوز در عصر علی‌بابا و چهل دزد هستیم و مشغول تقلید آن فرمول جادویی هستیم برای گشایش در، اما برای ما در پشت این در، جواهری نهفته است. بهتر آن است که دست از این لجبازی و عبارت جادویی برداریم. باید به درک کارکرد اصلی که گشایش در را فرمان می‌دهد دست یافت.» در واقع آل‌احمد نمی‌خواهد دیگر مصرف‌کننده باشد، بلکه می‌خواهد سازنده باشد، اما چگونه؟ او می‌گوید: «حرف اساسی این است که ما نتوانسته‌ایم شخصیت اصلی خودمان را در قبال ماشین و هجوم جبری‌اش حفظ کنیم».
انقلابیون مسلمان نیز چه از منظر غرب‌ستیزی و چه از منظر سنت‌گرایی، تکنولوژی را نفی می‌کردند و صنعت ایرانی را یکسره مونتاژ می‌دانستند. ابوالحسن بنی‌صدر یکی از مشهورترین انقلابیونی است که عقاید اقتصادی‌اش را به تفصیل منتشر کرده و در مقالات اقتصادی‌اش ادعا می‌کند که شرکت‌های چندملیتی اقتصاد کشور را به دست گرفته‌اند و «بورژوازی آلت دست دولت»، ذخیره‌های گرانقدر کشور را برای خرید کالاهای تجملی و مصرفی هدر می‌دهد و صنایع مدرن به‌ویژه صنایع مونتاژ، وابستگی کشور به غرب را بیشتر می‌کند. برای پایان دادن به این وضعیت اسفبار، ایران باید از وابستگی به غرب رها شود، به خودکفایی به‌ویژه خودکفایی در تولید مواد غذایی دست یابد، به ایجاد صنایع بومی بازگردد و در زمینه نظری «اقتصاد اسلامی» را تدوین کند.
@EconomicHistoryOfIran
#اقتصاد_ایران
#تجارت_فردا
#تاریخ_پهلوی
#روشنفکران_ایرانی
#غربزدگی
# تکنولوژی
#احمد_فردید
#جلال_آل‌احمد
📌متن کامل را در سایت تجارت فردا بخوانید.