✅ نظریه عدالت جان راولز؛ نقدی بر مکتب فایده‏ گرایی

✍  سحر گرمابدشتی

🔹جان راولز ضمن وارد آوردن انتقادهای جدی بر اخلاق فایده‏ گرایانه بنتام و میل، سعی دارد جنبه اجتماعی اخلاق وظیفه‏ گرایانه کانت را از نو زنده کند و نظریه بدیلی به جای نگرش فایده‏ گرایانه که مدتها بر سنت لیبرالی حاکم بوده عرضه کند. راولز با احیای فلسفه کانت، دیدگاه‌های جرمی بنتام و استوارت میل در خصوص ضرورت تدارک‏ بیشترین شادی برای بیشترین افراد را مورد چالش جدی قرار می‏دهد.

🔹 از نظر فایده‏ گرایان، انسان‌ها همیشه می‏ کوشند تا لذت خویش را به حداکثر و رنج‏ خود را به حداقل برسانند و از نظر اخلاقی، کاری را صحیح می‏دانند که در مجموع‏ خوشی و بهزیستی افراد را به حداکثر  و رنج آنها را به حداقل برساند. عدالت موردنظر آنها عنایتی به مفهوم «حق» ندارد و بر مدار و محور «خیر» می‏چرخد. عدالت فایده‏ گرایی‏ صرفا مکانیسمی به‌شمار می‏آید تا زیاده‏ طلبی و لذت‏جویی افراد را کنترل نموده و در سطح اجتماعی، نابرابری‌ها را تعدیل و نظام توزیع خیرات را تصحیح نماید. 

🔹لیبرال‌های فایده‏ گرا، خطاهای ناشی از نابرابری‌ها را که در نتیجه اصالت سود پدیدار می‏شود، به ستم‏های توتالیتر که به زور می‏خواهد آدمیان را به بهشت برین‌‌ رهنمون شود، ترجیح می‏دهند. اما راولز مشابه  کانت این تفسیر را نمی‏ پذیرد و معتقد است‏ که انسان فی‌نفسه غایت است نه وسیله‏ ای برای تحقق اهداف دیگران.

🔹 به اعتقاد راولز هر فردی دارای حریمی است که حتی رفاه عمومی جامعه هم نمی‏تواند آن را نقض کند. مهم‏ترین ویژگی تکان‏ دهنده مکتب فایده‏ گرایی که راولز را وادار به طرح اندیشه «عدالت‏ به مثابه انصاف»می‏کند، اینست که برای فایده‏ گرایان اهمیتی ندارد که مجموعه رضایت‏ چگونه میان افراد توزیع می‏شود و ساختارها به‌طور مستقیم مسئول توزیع عادلانه‏ نیستند.

🔹فایده‏ گرایان برای جامعه، هویت واحدی قائل شده‏ اند و این اصل را که فرد در بالا بردن میزان کامیابی های خویش کار خردمندانه‏ ای می‏کند، به سطح جامعه توسعه داده‏ اند. ولی در نظر راولز جامعه چیزی جز سازمانی برای منافع متقابل نیست و اصول انتخاب اجتماعی تابع توافق اولیه‏ ای است که میان اشخاص متمایز و دارای اهداف مجزا برقرار شده است. به عقیده او تنوع و استقلال افراد خیلی مهم است، لذا ادغام فرد و منافع و خواسته‏ های او در یک کل روا نیست. 

🔹عمده‏ ترین اشکال راولز به فایده‏ گرایی این است که این نگرش تمایز بین اشخاص‏ را به اندازه کافی جدی نمی‏گیرد و خواست‌های همه افراد را در نظام واحدی ادغام می‏کند و به فرو بردن فرد در جامعه به عنوان یک کل گرایش دارد. یعنی ایده تقدم حق بر خیر نزد راولز نسبت ‏به عنصر فردیت که ستون لیبرالیسم است، از ایده فایده‏ گرایی وفادارتر است.

https://t.me/sociologyat1glance