Pezhvaak | پژواک

پرسش: جمع میان «فإذا قضى أمرا فإنما يقول له كن فيكون» و «خلق السماوات والأرض في ستة أيام» چگونه است؟
پاسخ: می‌گوییم که خداوند بعضی چیزها را از روی حکمت در مراحلی آفریده است. مثلاً آدمیان را در مراحلی -نه به‌صورت لحظه‌ای- در رحم مادرشان صورت‌گری و به نوزادی که آمادۀ تولد است تبدیل می‌کند. چرا چنین کرده و آفرینش آسمان‌ها و زمین را در شش روز -نه یک‌باره- قرار داده است؟ پاسخ اول این است که بگوییم نمی‌دانیم و ندانستن ما به معنای این نیست که خداوند از این کارش حکمتی نداشته است، همان‌گونه که اگر دانشمند علوم طبیعی بگوید که ما چگونگی فلان پدیده را نمی‌دانیم، ندانستن او را عادی تلقی می‌کنند و ابداً به فلسفه‌هایی که بنیان علمشان است کافر نمی‌شوند! پاسخ دوم این است که برخی دانشمندان علوم اسلامی در این موضوع اندیشیده‌اند و ابن جوزی (۵۹۷ هـ) در تفسیرش (زاد المسير، دار الكتاب العربي، ج۲، صص ۱۲۸-۱۲۷) پنج پاسخ برای آن گرد آورده است:
۱) پاسخ ابن انباری که الله خواسته در هر روز چیزی دال بر عظمتش به ملائکه و دیگر بینندگان بنمایاند!
۲) درنگ‌کردن الله در آماده‌سازی عالم برای آدم و نوادگانش عظمت الهی را بیش‌تر به ملائکه نشان می‌دهد!
۳) همان‌گونه که فوری‌انجام‌دادن قدرت را بهتر نشان می‌دهد، درنگ‌کردن هم در نشان‌دادن حکمت رساتر است!
۴) تا به بندگانش درنگ‌کردن را بیاموزد!
۵) آفرینش تدریجی، این گمان که عالم بالطبع به وجود آمده را دور می‌کند!