پهرست- زبان و ادب پارسی

نگر تا حلقۀ اقبال ناممکن نجنبانی
سلیما! ابلها! لا، بلکه مرحوما و مسکینا!

نگارنده پیش‌تر دربارۀ ضرورت آشنایی با دستور تاریخی در تصحیح متن نوشته‌بود (نک. نقد من بر تصحیح زاد المسافر) و همچنان گمان می‌کند که باید بر این نکته تأکید بیش‌تری کرد، زیرا بسیاری از مصحّحان، حتی مصحّحان نامدار نیز، با دستور تاریخی آشنایی کافی ندارند و آن را در امر تصحیح نالازم می‌شمارند. یکی از مواردی که در آن مصحّح برای تشخیص صورت صحیح متن راهی نداشته‌است جز آشنایی با دستور تاریخی، بیت زیر است (خلاصة الاشعار فی الرباعیّات، ص۵):
گر تیر آید چنان که بشکافد موی
زنهار که از یار مگردانی روی
آن‌گونه که در تصویر دستنویس پیداست، حرف نخست فعل مصراع اخیر نقطه ندارد و آن را می‌توان «مگردانی» خواند. اما این فعل، به‌لحاظ صرفی، فعل نهی نیست و طبق قاعده باید با «نـ» منفی شود و نه «مـ»، همان‌گونه که در بیتِ عنوان «نگر... نجنبانی» آمده‌است. شبه‌جمله‌های «نگر» و «زنهار»، که معنای «مراقب باش، هش دار» دارند، مفهوم جمله را به نهی نزدیک می‌کنند: هش دار که از یار روی نگردانی (تقریباً معادلِ «از یار روی مگردان»)؛ با این حال فعلی که با این شبه‌جمله‌ها به کار می‌رود فعل نفی است، نه نهی. این شاهد دیگر، که از همان متن خلاصة الاشعار فی الرباعیّات برگزیده شده‌است (ص ۲۶) آن‌چه را گفته‌شد تأیید می‌کند:
زنهار که زود برنیایی ای صبح!
انگار که کار عاشقانی امشب
در این مورد کاتب صراحتاً روی نون «برنیایی» نقطه نهاده و مصحّح متن را به‌درستی خوانده‌است. بر اساس آن‌چه گفته‌شد روشن می‌شود که مصراع دوم بیت محلّ سخن را باید این‌گونه پیراست:
زنهار که از یار نگردانی روی

@QalamAndaz

✅ واژه‌های دالّ بر درجات و مراحل عشق در زبان عربی:

هویٰ: اشتیاق و آرزوی نفس و خواست طبع

علاقه: خواست دل و وابستگی

کَلَف: شدت خواست

عشق: محبت، دلبستگی، که افزون بر هویٰ و خواست است.

شَعَف: وقتی عشق و محبت دل را بسوزاند، همراه با لذتی که دارد.

شغَف: آنگاه که محبت به پردهٔ دل (شَغاف) رسد. شفف و سعف نیز گفته‌اند.

جویٰ: هوای باطن

تَیْم: وقتی محبت موجب عبودیت شود.

تَبْل: آنگاه که محبت آدمی را بیمار کند.

تدلیَه: زوال عقل از فرط هویٰ

هُیوم: راه بیابان گرفتن از فرط عشق و شیفتگی

#ثعالبی، فقه‌اللغة و سرّ العربیه
@Loghatbazi