ادبیات، فلسفه و سینما

‍ سقراط را پدر علم فلسفه غرب می‌دانند. کسی که راجع به هر چیزی و هر کسی سوالات زیادی می‌پرسید. معروف است که (سقراط) نظرات خودش را بدون هیچ ترسی و بی‌پرده بیان می‌کرد. همین بیان نظرات و تفکر عمیق سرنوشت تاریکی رو هم برایش رقم زد.

آغاز:
در بین تمامی شخصیت‌های علمی باستانی، هیچکدام به اندازه سقراط ناشناخته نیستند. سقراط هیچکدام از اندیشه‌هایش را به رشته تحریر در نیاورد و هر چه از سقراط می‌دانیم مربوط به منابع دسته دوم می‌شود. منابع موثق ما در مورد سقراط مربوط به نوشته‌های شاگرد محبوبش (افلاطون) و (گِزِنوفون) می‌شود. به نظر می‌رسد هر چه از سقراط نوشتند مربوط به صحبت‌هایی می‌شود که با سقراط داشتند و اشاره به خاطراتشان با سقراط دارد. آن هم دقیق معلوم نیست که اطلاعات افلاطون در مورد (سقراط) تا چه اندازه می.تواند درست باشد. همین باعث شده یک مقوله علمی به وجود بیاید به اسمِ (مشکل سقراطی) یا socratic problem.

سقراط در سال 470 پیش از میلاد در آتن، یونان متولد شد. پدرش یک مجسمه‌ساز بود و مادرش زنی خانه‌دار بود. پدرش دوست داشت سقراط هم یک مجسمه‌ساز شود به همین دلیل سقراط در دوران نوجوانی کارآموزِ کارگاه پدرش بود. به نظر می‌رسد در جوانی مجسمه‌سازی خبره شد و معروف‌ترین مجسمه‌اش هم، پیکر سه الهه بزرگ یونان باستان بود. سقراط تحت تاثیر تفکرات فیلسوف بزرگ دوران باستان (آناکساگوراس) قرار گرفت. خیلی‌ها اعتقاد دارند (آناکساگوراس) استاد سقراط بود اما خیلی از منابع چنین چیزی را تایید نمی‌کنند. آناکساگوراس باور داشت: عناصر مختلف ریشه‌ها و به وجود آورنده‌های مختلف دارند مثلا آتش به خودیِ خود وجود نداره، یک چیزی آتش رو به وجود میاره که بهش ربط داشته باشد. یک مثال دقیق‌تر آب باعث به وجود آمدن آتش نمی‌شود چون به هم ربطی ندارند.
در آتن باستان منطقه‌ای وجود داشت به اسمِ (آگورا) که محل جمع شدن اندیشمندان بود. در آن محل حاضر می‌شدند و با هم به رد و بدل کردن نظراتشان می‌پرداختند. در دوران جوانی (سقراط) اجازه ورود به (آگورا) را نداشت. در همان دوران شروع به یادگیری (ریاضیات) و (نجوم) کرد. کمی به مطالعه ابتدایی در زمینه فلسفه پرداخت. طبق نوشته‌های (دیوژن لائرتی) زندگینامه‌نویس معروف در قرن سوم میلادی، سقراط در همان دوران جوانی شیفته فلسفه شد و هیچ چیزی جلودارش نبود. او بعد‌ها احساس کرد خیلی از اتفاقاتی که داره در جامعه می‌افتد هیچ سودی برای مردم ندارد و خیلی راحت مشکلات مردم را به آنها یادآوری می‌کرد. اما با این وجود کسی او را یک شخصیت علمی نمی‌دانست. سوالات بی‌شمار (سقراط) هم آغاز شده بودند راجع به هر چیزی که در پیرامونش بود سوال می‌پرسید، بعد‌ها گفت باید به جای اینکه در مورد طبیعت سوال بپرسیم بیاییم و از وجود خودمان سوال بپرسیم که اصلا جهان چطور دارد فعالیت می‌کند. یک جمله معروفی هست که خیلی‌ها آن رو به سقراط نسبت می‌دهند: خودت را بشناس!

یک سرباز و یک فیلسوف:
با آغاز جنگ‌های (پِلوپونز) در سال 431 قبل از میلاد سقراط هم برای خدمت در ارتش یونان فراخوانده شد. علی‌رغم اینکه در مورد سقراط نظرات بسیار متفاوتی وجود دارد اما خیلی‌ها در یک چیز با هم اشتراک نظر دارند: که سقراط زشت بود!
گفته می‌شود ظاهر زیبایی نداشت اصلا به خودش نمی‌رسید و به ندرت به حمام می‌رفت. افلاطون می‌نویسد که سقراط به خدمت سربازی رفت. افلاطون می‌گوید استادش در جنگ‌های (پِلوپونز) شرکت داشته و در چندین جبهه نبرد کرده که با سایر نوشته‌ها تطبیق دارد و حتی از دلاورمردی سقراط در این میدان‌های نبرد صحبت می‌کنند. در سال 406 پیش از میلاد بود که از ارتش بیرون آمد و همان زمان به عضویت یک گروه پانصد نفری درآمد که امور شهر آتن را اجرا می‌کردند.

به چالش کشیدن جامعه:
با پایان جنگ‌های (پلوپونز) در سال 404 پیش از میلاد، گروهی بر آتن حاکم شدند به اسمِ (سی جبار) یا thirty tyrants که گروهی بسیار ستمگر بودند. این افراد خون بسیاری از شهروندان را ریختند و جوی از وحشت را در آتن ایجاد کردند. هشت ماه بعد آن رژیم سقوط کرد و یک نظام دموکراتیک جایگزین آن شد. اما اینها به معنای این نبود که زندگی قرار است به سقراط روی خوش نشان دهد. بلکه این قضیه شرایط را برای سقراط بدتر هم کرد. سقراط مخالف دموکراسی بود. او اعتقاد داشت مردم به خودی خود نمی‌توانند قوانین تعیین کنند و آن را اجرا کنند. آنها نیاز به یک چوپان خردمند دارند تا به راه درست هدایت بشوند. بیان این تفکرات جامعه آن روزهای آتن را به چالش می‌کشاند.

Source: DeepPodcast

#سقراط


@NazariyehAdabi

‍

تاریخ فلسفه/ سوفیست‌های یونانی (سوفسطائیان)

▪️ارائه توسط آرتور هلمز

▫️زیرنویس پارسی


در قرن پنچم پيش از ميلاد در يونان تقاضا براى آموزش بالا گرفت. قسمتى از پاسخ جامعه يونان آن زمان به اين تقاضا پديدار شدن معملمان سيار و باهوشى به نام سوفيست‌ها (سوفسطائيان) بود. در لغت كلمه يونانى سوفيا به معنى خرد و دانش است و سوفيست نيز معناى صاحب خرد و دانش را می‌دهد.( بر خلاف كلمه فيلسوف كه به معناى مشتاق و خواهان دانش و حكمت است نه صاحب آن).
يكى از تفاوت‌هاى سوفيست‌ها (سوفسطائيان) با فيلسوفان آن دوره در اين بود كه بر خلاف آنان بابت آموزش‌هايشان پول دريافت می‌كردند. سوفيست‌ها براى پيدا كردن شاگردهای جديد مدام در يونان در حال سفر بودند آنان نخستين كسانى بودند كه در يونان بابت آموزش دستمزد دريافت می‌كردند. شايد اگر اين موضوع نبود و افلاطون و ارسطو هم بر آنان كمتر خرده می‌گرفتند فلسفه و آموزش‌هاى آنان وجه بسيار بهترى در طول تاريخ داشت.
در نظر افلاطون سوفيست كسى است كه دانش و خرد خود را براى مقدار كمى پول می‌فروشد. ارسطو نيز نظر بهترى از افلاطون درباره آنان ندارد و می‌گويد: سوفيست كسى است كه با تظاهر به دانش و خرد كسب درآمد می‌كند.
آموزش‌هاى سوفسطاييان در زمينه خاصى محدود نمی‌شد و تقريبا همه علوم آن زمان را پوشش می‌داد، آنان به آموزش رياضيات فيزيك نجوم، ادبيات، فلسفه، سياست و گرامر و سخنورى و فن بيان مشغول بودند. ولى تاكيد آنان در آموزش در سخنورى و موفقيت در سياست به وسيله آن بود زيرا مهم‌ترين شغل در يونان آن زمان اشتغال به سياست بود و چيزى كه در آموزش‌هاى سوفسطاييان در اين زمينه اهميت داشت اين بود كه چطور سياستمدار توده‌هاى مردم را به سوى اهداف خود سوق دهد، در اين بين مهم نبود كه حق و حقيقت چيست يا خرد چه حكم می‌كند.
نخستين كسى كه سوفيست نام گرفت پرتاگوراس بود. چند سوفيست مهم بعد از او عبارتند از: گرگياس، پروديكوس و هيپياس.

سوفيست‌ها در وارد شدن به هر زمينه‌اى ايرادى نمی‌ديدند به طوری كه سريعا شروع به استدلال در آن زمينه می‌كردند. گاهى اوقات بعضى از آنها به خاطر غلط نشان دادن چيزى كه درست به نظر می‌رسد يا اثبات اينكه سفيد سياه است به خود می‌باليدند. براى مثال گرگياس مدعى بود كه در زمينه‌اى كه در آن صحبت می‌كنيد نيازى نيست كه اطلاعات زيادى داشته باشيد، او خود به هر سوال بدون اندكى ملاحظه پاسخ می‌گفت.

به اعتقاد بسيارى از آنان براى رسيدن به مقصود فقط تسلط بر زبان و مهارت در بازى با كلمات كافى است. آنها بنا به همين موضوع سعى می‌كردند كه هنگام مباحثه حريف را اغفال و سردرگم سازند. و اگر اين امر ممكن نبود سعى می‌كردند با خشونت در گفتار و ايجاد سرو صدا حريف را مغلوب سازند. در بسيارى از موارد نيز سعى در تحت تاثير قرار دادن مردم بوسيله استعارات و لطايف و پارادوكس‌ها داشتند تا با بيان حقايق. به خاطر همين موضوع است كه لفظ سفسطه به عنوان استدلال باطل به كار برده می‌شود.

#سوفسطائیان
#آرتور_هلمز


@NazariyehAdabi

‍

مکتب اَتمیان: لئوکیپوس و دموکریتوس

لئوکیپوس از لحاظ تاریخی تا حدود زیادی تحت‌الشعاع دموکریت قرار گرفته‌ است. از زندگانی و افکار او اطلاعات چندانی در دست نیست و حتی اپیکور منکر وجود چنین شخصی بوده‌است. با این وجود از آنجا که در برخی آثار ارسطو از لئوکیپوس نقل قول‌هایی آمده، اکثر مورخان فلسفه بر این عقیده‌اند که او واقعاً وجود داشته‌است.
مشخص نیست که چه اندازه از مکتب اتم‌گرایی از لئوکیپوس و چه اندازه از دموکریت بوده‌است؛ با این حال، به نظر می‌رسد که هستهٔ مرکزی اتم‌گرایی را نخستین بار لئوکیپوس بیان کرده و پس از او دموکریت به بسط و شرح و دفاع از آن پرداخته‌است.لئوکیپوس به عقیده برخی مورخان پایه گذار مکتب اتمیسم بود و به عقیده دیگران چنین شخصی هیچگاه وجود نداشته و دموکریتوس به دلیل اینکه در امان باشد و بهتر بتواند اندیشه خودش رو بست و گسترش بدهد از نام لوکیپوس به عنوان ناشر استفاده کرده است. در هر صورت به صورت قطع نمیشه گفت او وجود داشته یا وجود نداشته.
دموکریت در آبدرا در تراس یونان متولد شد. سال تولد دموکریت را از این جملهٔ خود او که گفته «در هنگام کهن‌سالی آناکساگوراس، من جوان بودم. حدفاصل ۴۳۰ تا ۴۶۰ پیش از میلاد حدس زده‌اند.

دموکریت برای تحصیل دانش سفرهای بسیاری در سرزمین‌های شرقی و جنوبی کرد. مورخان احتمال می‌دهند که مدتی را در مصر به سر برده باشد، و مسلم است که به ایران نیز سفر کرده بوده‌است.محققان و مستشرقین بسیاری او را شاگرد بلاواسطه اوستانوس که به فارسی هوشتانه نامیده می‌شود می‌دانند و معروف است نظریه تجزیه ناپذیری اتم را از استاد ایرانی اش آموخته‌است.
وی سپس به آبدرا بازگشت و با افکار لئوکیپوس آشنا شد. زمانی که مکتب اتم‌گرایی شهرت یافت، به آتن سفر کرد. از پروتاگوراس معاصر او، در آتن با شوق بسیار استقبال شده بود؛ امّا دموکریت می‌گوید که «من به آتن رفتم و هیچ‌کس مرا نشناخت.

در آتن مدتها به فلسفهٔ دموکریت توجّهی نشد. برنت می‌نویسد: «روشن نیست که افلاطون از دموکریت اطّلاعی داشته باشد، لیکن ارسطو او را خوب می‌شناخت.» دیوگنس لائرتیوس می‌نویسد که افلاطون چنان از دموکریت بدش می‌آمده که می‌خواسته همهٔ کتابهای او را بسوزاند.

#پیشاسقراطیان
#دموکریتوس
#لئوکیپوس
#اتمیان

@NazariyehAdabi

‍ آنچه در این نقّاشی بی‌نظیر هدایت، مایه‌ی شهرت و پیوندش با ادبیّات تا بدانجا شده که شفیعی‌کدکنی هم روی جلد دفتر شعر خود: «هزاره‌ی دوم آهوی کوهی»، تصویر آن را چاپ کرده است، همان مبحث «حیوانیّت» دلوزی است. پیش‌تر از هر چیزی آن نکته‌ی آشنایی‌زدایانه و فرمیکی را که در این تصویر باید به یاد داشت، شاخ‌های بلند و انحنای بادخورده‌ی آهوست که در حقیقت تداعی‌گر گیسوان بادداده‌ی معشوق در ادبیّات کلاسیک است: زلف بر باد مده تا ندهی بر بادم! (حافظ). می‌بینیم که حیوان سینه در سینه‌ی باد محکم و استوار مقاومت ورزیده و بی‌اعتنا به جریان مخالف آن، سربلند و مغرور نگاهش نه به اطراف خود و زمین بلکه به سوی آسمان است!، یادآور «زن اثیری» بوف کور و غرور دوست‌داشتنی معشوق سنتی! امّا آهوی مادّه که شاخی به این بلندی ندارد! پارادوکس تصویر همین‌جاست، این آهوا هرمافرودیت و دو جنسی است و بین دو جنس نر و مادّه در رفت و آمد است. ظرافت دست و پاها و باریکی کمر، به جای دست و پا و کمر عضلانی بیشتر مادینگی را به ذهن متبادر می‌کند تا نرینگی. در جایی گفته بودم که اوّلین کسی که «حیوان» را از مرحله‌ی «حیوانیّت» سنّتی که در واقع نماد و تمثیلی از ایدئولوژی بشر سنّتی بود، درآورد هدایت است که با کار درخشانش در «سگ ولگرد»، چیزی در مایه‌های «مسخ» کافکا نوشت که یقیناً بی‌تاثیر از او نیست و چوبک هم بعدها «انتری که لوطیش مرده بود» را با الهام از سگ ولگرد پرداخت. اینجا هم اگرچه «آهو» عناصری از لحاظ شکل و صورت از ادبیّات سنتی و معشوق را داراست، امّا شاخ‌های آخته‌ی حیوان، علاوه بر تأکید بر جنس نر آهو، با نگاهی فرویدی تداعی‌گر قضیب هم هست! چنین چیزی را ما هم در «راوی بوف کور» می‌بینیم که خود را با مادر و زن‌عمو خود یکی می‌بیند و هم در «زن اثیری» که شباهت‌های نزدیکی با راوی دارد! در حقیقت این حیوان، معشوق هست و نیست! تنهایی و غربتی که در تصویر دیده می‌شود، بیشتر حیوان انسان‌زدوده و بی‌سوژه‌ای را منعکس می‌کند که خاصیّت «حیوانیّت» در عصر مدرن است. تناقضی که اجازه نمی‌دهد ذهن مخاطب بر یک جنسِ واحد تمرکز کرده و آن را نماد عاشق یا معشوق سنتی بپندارد، همان عبارت شفیعی: هزاره‌ی دوّم آهوی کوهی! بیشتر از این، زمینه‌ی سیاه بدن آهو است که خال‌های سفید روی آن به‌جای آن‌که بر زیبایی آن بیفزاید، تصویر را مالیخولیایی‌تر و روانی‌تر می‌کند، درخشش ستاره‌هایی مات در آسمانی تاریک! می‌بینیم که از: «آهوی کوهی در دشت چگونه دوذا»ی ابوحفص سغدی و «الا ای آهوی وحشی» حافظ، تا این آهوی هدایت، «حیوانیّت» چه فاصله‌ای را طی کرده است.

«اسد آبشیرینی»

@NazariyehAdabi