تاریخ و فرهنگ بلوچستان

🔹 آشنایی با بلوچ‌های ترکمنستان

‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 در اواخر سدهٔ نوزدهم تا اوایل سدهٔ بیستم میلادی، گروهی از عشایر بلوچ از سیستان (سیستان افغانستان) و خراسان (هرات افغانستان و خراسان ایران)، به وسیلهٔ شتر و الاغ به صورت دسته‌های کوچک در بازه‌های زمانی مختلفی به سوی نواحی شمالی کوچ کردند و در واحه‌های اطراف رودخانهٔ مرغاب (به بلوچی مرگاپ) در استان مرو ساکن شدند. شهرهای عمده‌ٔ ترکمنستان که بلوچ‌ها در آن ساکن هستند شامل مرو ‌(ماری)، سرخس، بهرام‌علی (بایراملی) و عشق‌آباد می‌شود.

🔹 آن‌ها گویشوران گویش رخشانی بلوچی هستند و زبان خود را به خوبی حفظ کرده‌اند. در روستاهایی که جمعیت غالب آن بلوچ‌ها هستند زبان بلوچی عمومیت دارد. تعدادی از بلوچ‌های براهویی‌زبان نیز میان آن‌ها حضور داشتند. آن‌ها به ترکمنی (زبان رسمی ترکمنستان) و تا حدودی به روسی (زبان رسمی شوروی)، انگلیسی و فارسی نیز تسلط دارند.

🔹 آمار دقیقی از جمعیت آن‌ها وجود ندارد اما گفته می‌شود که در ابتدا پنج هزار نفر بوده و در سال ۱۹۸۹ سی هزار نفر جمعیت داشته‌اند. تعدادی از آنها به ایران و افغانستان بازگشته‌اند.

🔹 آن‌ها مسلمان سنی حنفی هستند و از این جهت فرقی با اکثریت جمعیت ترکمنستان ندارند. به طور روزمره در حال ترک پوشاک بلوچی هستند اما در جشن‌های مناسبتی مانند عروسی، عروس‌های بلوچ به پوشاک سنتی بلوچی پایبند هستند. آن‌ها رسم‌های خود را در چنین مناسبت‌هایی به خوبی نگاه داشته‌اند. بلوچ‌ها برخلاف ترکمن‌ها دارای رقص سنتی هستند و به آن بسیار علاقه‌مند هستند. از صنایع دستی، قالیچه‌هایشان بسیار مشهور است.

🔹 بلوچ‌های ترکمنستان در ابتدا چادرنشین بودند و در خیمه‌های مویین (سیاه چادر یا گِدام) زندگی می‌کردند. آن‌ها با گله‌های بز و گوسفند خود سالانه دو تا سه مرتبه کوچ می‌کردند، اما در فاصلهٔ سال‌های ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۵ در مؤسسات تعاونی پرورش دام اسکان یافتند. آن‌ها به کشت مکانیزه پنبه نیز گرایش یافته‌اند.

📚منابع:

📘مقالهٔ «بلوچ‌های ترکمنستان» نوشتهٔ گروه‌ فرهنگ‌ و تمدن‌ اسلامی دانشنامه جهان اسلام، جلد چهارم، صفحهٔ ۱۴۶.
📙پتر کوکائیسل، پاولا کوکائیسلووا: «هویت قومی بلوچ‌های ترکمنستان»، ترجمهٔ ملیحه درگاهی. انتشاریافته در کتاب «مقالاتی در زمینه مطالعات انسان‌شناختی بلوچستان»، چاپ دوم، تهران: موسسه آبی پارسی، انتشارات پل فیروزه، ۱۴۰۲.
📗پلانول، گزاویه دو: «کوچ نشینان و شبانان» ترجمه و تلخیص محمدحسین پاپلی یزدی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، سمت، ۱۳۸۳. صفحهٔ ۱۴۰.

🔸 @balochs_history

🔹 مکالمه‌ٔ دو گویشور دهواری و براهویی

‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹دهواری: بُوبُو کِی گِفْت بْرات؟
🔹ترجمه: کی برایت لباس خرید؟

🔹براهویی: دادَه کَنا.
🔹ترجمه: خواهرم (خواهر بزرگ‌تر).

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹دهواری: کَتی کِی بازار رَفتی؟
🔹ترجمه: با کی رفتی بازار؟

🔹براهویی: عادل تُن.
🔹ترجمه: با عادل.

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹دهواری: نان چی می‌خوری؟
🔹ترجمه: خوراک چی می‌خوری؟

🔹براهویی: مِنجو کُنیوَ؛ دودو کِنیوَ.
🔹ترجمه: برنج می‌خورم؛ شیر خواهم خورد.

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹دهواری: اَلّاهو می‌کنی؟
🔹ترجمه: می‌خوابی (فعل آینده)؟

🔹براهویی: هو، اَلّاهو کیوَ
🔹ترجمه: بله‌، می‌خوابم (فعل آینده).

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹دهواری: ای موبایل اَز کیس؟
🔹ترجمه: این موبایل مال کیست؟

🔹براهویی: نی نا اِیی
🔹ترجمه: مال تو است.

#زبان

📃 سرچشمه:
Liaqat ali sani: «brahui as native language for a native dehwari child. A case study of under three year old child at ishkina, district mastung». December 2018, university of balochistan.

🔸 @balochs_history

🔹 آشنایی با گویش فارسی دهواری

‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 دهوارها یا دهواری‌ها، طایفه‌ای بلوچ هستند که در روستاهای اسپیچ و محمدی و حومهٔ آن و شهر سراوان در شهرستان سراوان و نیز شهرستان سیب و سوران استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند. گروه عمده‌ای از دهواری‌ها نیز در شهرستان‌های مستونگ، کلات، واشک و خاران ایالت بلوچستان پاکستان زندگی می‌کنند. شهرهای کلات، مستونگ، دالبندین، خضدار و نوشک محل سکونت عمدهٔ دهواری‌ها هستند.

🔹 دهوار در لغت به معنی دهقان و کشاورز است. طایفهٔ دهوار از طوایف یکجانشین بلوچستان و گروه اصلی کشاورزان منطقهٔ سراوان و سیب‌و‌سوران هستند.

🔹 دهواری‌ همچنین به گویشی از زبان فارسی گفته می‌شود که توسط مردم دهوار تکلم می‌شود. این گویش، به عنوان زبان معیار و دیوانی خانات کلات بلوچستان شناخته می‌شد و دهواری‌ها به عنوان یکی از مؤسسان اصلی این حکومت، نظام دیوانی کلات بلوچستان را به دست گرفتند.

🔹 امروزه اغلب دهواری‌های بلوچستان ایران، به لهجهٔ ویژهٔ خود که شاخه‌ای از گویش بلوچی سراوانی است، تکلم می‌کنند. سرشماری‌های زبانی در بلوچستان پاکستان به سال ۲۰۱۸ میلادی، نشان می‌داد که گویش دهواری تنها ۱۹ هزار نفر گویشور دارد. اغلب گویشوران دهواری دوزبانه هستند و در جامعه براهویی یا بلوچی سخن می‌گویند. در بلوچستان پاکستان، بیشتر دهواری‌ها به زبان براهویی و نیز زبان بلوچی گرویده‌اند.

🔹 به علت روابط تاریخی و همجواری، زبان براهویی به شدّت از گویش دهواری تأثیر پذیرفته‌ است و وام‌واژه‌های فراوان فارسی در زبان براهویی، به همین علت است. ناگفته نماند که براهویی نیز بر دهواری تأثیر گذاشته و این روابط آن‌ها، دادوستد دوجانبه‌ای بوده است.

#زبان
🔸 @balochs_history