جامعه‌شناسانِ ایرانی

🔖 سرمقاله هم‌میهن، عباس عبدی، ۰۴ اسفند ۱۴۰۳

برخلاف ظاهر که گفته می‌شود وضعیت سیاست خارجی کشور عادی و همه‌چیز تقریباً آرام است، واقعیت از چیز دیگری حکایت می‌کند و نشان از یک بی‌توجهی کامل به جزئیات تعاملات خارجی دارد.

در شهریور سال گذشته سروصدای زیادی راه انداختند که پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره‌جنوبی آزاد شد. آقای رئیسی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با شبکه آمریکایی NBC قاطعانه وجود هرگونه شرط و شروطی را نفی کرد و اعلام کرد که «این پول متعلق به مردم و دولت ایران است. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران تصمیم خواهد گرفت که با این پول چه کار کند. بشردوستانه یعنی هر چیزی که مردم ایران به آن نیاز دارند، بنابراین، این پول برای نیازها هزینه خواهد شد و نیازهای مردم ایران توسط دولت ایران تصمیم‌گیری و تعیین می‌شود.»

همچنین، چند ماه بعد خبرگزاری رسمی آن دولت گزارش داد که؛ دولت رئیسی چگونه اموال بلوکه‌شده را آزاد کرد؟ و وزیرخارجه آن دولت هم گفت که «امروز ۶میلیارد دلار مطالبه ما در کره‌جنوبی به دو بانک منتقل شده و در اختیار ۶بانک ایرانی قرار دارد،» البته در آن زمان نگفتند که چرا یک میلیارد دلار از طلب ایران آب رفته است.

ولی اگر از این نکته بگذریم، معلوم شد که آزادسازی اموال ایران اصلاً رخ نداده بود یا به‌نحوی مشروط بود که نتوانستند از آن استفاده کنند. به همین دلیل، پس از اتفاقات ۷اکتبر در سال گذشته منابع خبری اعلام کردند آمریکا و قطر توافق کرده‌اند که؛ دسترسی ایران به ۶میلیارد دلار پول این کشور در بانک‌های قطری را به طور موقت قطع کنند.

در پی انتشار این خبر، دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک خبر را تکذیب کرد. دیگر مقامات دولت رئیسی از جمله رئیس بانک مرکزی و سفیر ایران در قطر نیز این خبر را تکذیب کردند؛ درحالی‌که معلوم شد که حقیقت دارد. بنابراین و در عمل، پول‌ها فقط از کره‌جنوبی به قطر منتقل شده‌ بود.

دلیل این ادعا، سخنان مقام رهبری در دیدار با امیر قطر است که نشان می‌دهد هنوز پولی پرداخت نشده است.

پرسش این است که آیا به آقای رئیسی دروغ گفته بودند یا اساساً متوجه ماهیت و ضمانت اجرای توافق یا شرط‌های موجود در آن با طرف مقابل نبودند؟ هرکدام باشد؛ نشان‌دهنده یک شکست کامل در امر دیپلماتیک و گفت‌وگوست و چه خوب شد که اصولاً دولت رئیسی وارد هیچ گفت‌وگو و معامله‌ای با دولت‌های دیگر به‌ویژه آمریکا نشد. جالب اینکه در این مورد هیچ توضیح رسمی هم نداده‌اند. حتی برخلاف اتهام بحق خلف وعده‌ای که در ماجرای برجام به آمریکا زده می‌شود، دراین‌باره سکوت می‌کنند.

روشن است که قطر هم در موقعیتی نیست که بخواهد خلاف توافق عمل کند. بنابراین معلوم نیست در ازای امتیازات و تعهدات داده‌شده چگونه فکر می‌کردند که در عمل هیچ پولی دریافت نکردند؟ خوشمزگی تندروها این است که دراین‌باره سکوت مطلق می‌کنند، چون نمی‌توانند مسئولیت را متوجه هیچ‌کس دیگری جز دولت مورد علاقه خود کنند.

این سردرگمی اکنون هم هویداست؛ ولی به‌نحو دیگری دیده می‌شود. سخنان روز پنج‌شنبه آقای پزشکیان در عین ظاهر درست آن حکایت از چیز دیگری می‌کند. وی گفت: «مذاکره می‌کنیم اما نه به هر قیمتی. آیا اینکه ترامپ بیاید برای ما در همه زمینه‌ها تعیین‌تکلیف کند و بگوید چه بکنید و چه نکنید، اسلحه و موشک نداشته باشید و هر چه ما گفتیم،‌ قبول کنید، بعد هم رژیم صهیونیستی را بالای سر منطقه بگذارد که هر وقت خواست بیاید به ما موشک بزند یا بمباران کند و خودش هم از او حمایت همه‌جانبه کند، منطقی و قابل‌قبول است؟!»

وی سپس با خواندن و ترجمه شعری به زبان آذری خاطرنشان کرد: «اگر قرار است انسان در لانه روباه پناه بگیرد، بهتر این است که بیرون بماند و شیر او را بخورد.»

سخنان ایشان به‌صورت پیش‌فرض گفت‌وگو را نفی نکرده؛ ولی طبیعی است که وضعیت توصیف‌شده از طرف آقای پزشکیان به‌معنای تسلیم است و نه مذاکره. اگر طرف مقابل چنین گزاره‌هایی را به دولت ایران اطلاع داده؛ پس بهتر است آنها را منتشر کنید تا همه مردم از رد مطلب آنها حمایت کنند. ولی اگر چنین مواردی را نگفته‌اند یا ننوشته‌اند، منطقی نیست که خلاف آن در سخنرانی گفته شود.

به‌علاوه، گفتار شما به معنای نفی گفت‌وگو نیست. دراین‌صورت، جای آن است که شما دستورالعمل مذاکره پیشنهاد کنید. مهمتر اینکه ضرب‌المثل ترکی جناب پزشکیان معنای خوبی ندارد؛ چون فقط یک دوراهی ترسیم شده که با این حساب نتیجه می‌گیریم که چون قرار نیست برویم در لانه روباه، پس بمانیم تا شیر ما را بخورد. برداشت دیگری هم متصور است؟ این دوراهی نادرست است و منطبق بر واقعیت نیست.

نکته معین: عبدی (مدافعِ نظام) و افشاری (برانداز نظامِِ) هر دو واقعیتِ جامعه و ناکارآمدی و دروغگویی نظامِ جیم الف را کاملا یکسان ترسیم کرده‌اند. اکثریتِ مردمِ ایران را ناراضی و دچارِ فلاکت می‌بینند؛ اما مواضعِ سیاسی تا این حد متضاد دارند.

.

سیاحت‌نامهٔ نامه و بیداری ایرانیان

✍️ علی مرادی مراغه‌ای

بطورکلی می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل بیداری ایرانیان چند رساله انگشت شمار بودند که می توان به رساله حاج سیاح، رساله مجدیه، یک کلمه مستشارالدوله، حاجی بابای اصفهانی ... اشاره کرد که همگی تخم آگاهی و تنبه می کاشتند.اما یکی از برجسته ترین این رساله ها، رساله سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ است.

در واقع در این زمان استانبول کانون نوگرایی و آزادی خواهی ایرانیان گریخته از بند استبداد بوده و باید به بزرگانی چون آخوندزاده، ملکم خان، میرزا آقاخان کرمانی، جلال الدین میرزا و مستشار الدوله اشاره کرد که مدتی از عمر خود را در آن شهر به سر برده اند. همچنین زین العابدین مراغه ای نویسنده کتاب مشهور «سیاحتنامه ابراهیم بیگ» مدتی از عمر خود را در شهر استانبول گذرانده بود...

سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ اثر زین‌العابدین مراغه‌ای است که اولین بار در حدود سال ۱۳۲۱ هجری قمری در استانبول منتشر شد و بصورت قاچاق حتی در داخل لحاف !...وارد ایراد می گرددکتاب بصورت اودیسه وار،با سیر و سفر نویسنده آغاز می گردد و اوضاع وحشتناک ایران را در مراحل مختلف سفر باز می تاباند...
ابراهیم‌بیگ یک تاجر زاده و بزرگ شده مصر است. بین او و دختری به نام محبوبه روابطی عاشقانه ای شکل می گیرد. اما رفته رفته عشقی بزرگ تر و محبوبه واقعی اش یعنی عشق به وطن،یعنی «ایران خانم» آغاز می شود و همین عشق باعث می شود نویسنده زندگی راحت و مرفه خود را ول کرد و راهی ایران گردد و در طی سفر خود، دنیایی از رنج و محنت و تیره روزی میهن و مردم خود را از نزدیک ببیند و در کتاب گزارش کند.

شیخ ابراهیم زنجانی در خاطرات خود در 1313م می نویسد:

«میرزا علی اصغرخان مشیرالممالک که به یک درجه قائل به ترقی و تمدن و اطلاعات بوده، محرمانه یک جلد کتاب به من داد که سیاحتنامه ابراهیم بیگ بود و گفت: «احدی مطلع نشود. این را یک نفر از حجاج در میان اشیای سفر در وسط لحاف از مصر آورده و محرمانه به من هدیه داده. این کتاب قاچاق و ممنوع است...» می گوید وقت کتاب خواندن ترس و لرز وجود مرا گرفت.(خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، ص156.)

کسروی نیز در تاریخ مشروطه ایران علاوه بر نقش کتاب در محافل روشنفکری، به تاثیر توده‌ای آن در انبوه ایرانیان اشاره دارد و می‌نویسد: «ارج آن را کسانی دادند که آن روزها خوانده اند و تکانی را در خواننده پدید می‌آورد و به یاد می‌دارند. انبوه ایرانیان که در آن روز خو به این آلودگی‌ها و بدیها گرفته بودند و جز از زندگانی بد خود به زندگانی دیگر گمان نمی‌بردند از خواندن این کتاب تو گفتی از خواب بیدار می‌شدند و تکان سخت می‌خوردند. بسیار کسان را توان پیدا کرد که از خواندن این کتاب بیدار شده و برای کوشیدن به نیکی کشور آماده گردیده و به کوشندگان دیگر پیوسته اند.»

از تشکیل دارالسلطنه تبریز تا پیروزی جنبش مشروطه خواهی یک سده زمان لازم هست اما یک سده زمان برای تبدیل یک ایده به عمل انقلابی زمان زیادی نیست.و تاثیر این رساله ها انکارناپذیر است از همین روست که ایرانیان و آرزوهای اصلاح طلبی و قانون خواهی و تحدید و تهدید قدرت مطلقه شاهان سرانجام از لوله تفنگ مشروطه خواهان تبریز و ستارخانها در طول استبداد صغیر به ثمر نشست.اما سرانجام، با سرازیر شدن قشون سالداتهای روسی به تبریز، در خون نشست! و کشتی مشروطیت ایران نیز در غرقابی از مشکلات، دسیسه های داخلی و خارجی...به گل نشست...

چنین است که در پایان جلد دوم سیاحتنامه، نویسنده کتاب ابراهیم‌ بیگ در غربت،مریض احوال به بستر افتاده که در واقع تمثیلی از مریضی و اوضاع فلاکتبار کشورش است هوش و حواسش را از دست داده و جسماً بسیار فرسوده شده است، تخفیف یا تشدید مرض او به آمدن خبرهای خوب و بد از ایران بستگی دارد. خبر پادشاهی مظفر الدین شاه و آغاز اصلاحات اجتماعی و سیاسی، به زمامداری صدر اعظم امین الدوله، موجب بهبودی کوتاه در احوال ابراهیم‌بیگ می‌گردد. در فاصله بازیافت سلامتی، به توصیه و فشار اطرافیانش با محبوبه ازدواج می‌کند. اما دوران خوشی بسیار کوتاه است. خبرهای بد از ایران می‌رسد. صدر اعظم بر کنار می‌شود، مستبدین قدیمی، دوباره قدرت را در ایران به دست می‌گیرند و شاه هم به فسادهای معمول دربار تسلیم میشود... نامه‌ها و اخباری تلخی که اینک از ایران می‌رسد ابراهیم‌بیگ را قدم به قدم به سراشیب جنون و دق مرگی می‌برد.سرانجام در واقع با مرگ وطن اش، ابراهیم‌بیگ نیز می‌میرد و محبوبه پیکر محتضر را در آغوش می‌کشد و او نیزهمراه او جان می‌سپارد...

کتاب خاطرات من شیخ ابراهیم زنجانی در ادامه تقدیم شده است.

📚 سرگذشت زندگی من، خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، به اهتمام غلامحسین میرزا صالح

.

🔖 The Individual and Solitude



🔖 فرد و تنهایی اثر کارل یاسپرس

مقاله‌ی فرد و تنهایی اثر کارل یاسپرس، فیلسوف برجسته‌ی اگزیستانسیالیست، به بررسی مفهوم تنهایی در ارتباط با فردیت می‌پردازد. یاسپرس در این مقاله به این موضوع می‌پردازد که چگونه فرد به عنوان یک “من” خود را از دیگران متمایز می‌کند و در عین حال در جستجوی ارتباط با دیگران است. او استدلال می‌کند که فردیت و تنهایی به طور ذاتی در هم تنیده شده‌اند؛ از یک سو، فرد به دنبال تحقق خودمختاری است و از سوی دیگر، نیازمند ارتباط و درک متقابل با دیگران.

این مقاله به دو نوع تنهایی اشاره دارد: یکی تنهایی آگاهانه و قهرمانانه که فرد برای رسیدن به خودآگاهی و شکوفایی شخصیت خود برمی‌گزیند و دیگری تنهایی تحمیلی که فرد برای فرار از واقعیت اجتماعی یا محدودیت‌های آن به آن دچار می‌شود.

یاسپرس نشان می‌دهد که فرد در مسیر خودشناسی و ارتباط با دیگران در یک چرخه‌ی بی‌پایان از پذیرش و گریز از تنهایی قرار دارد. مقاله‌ی حاضر نه تنها یک تحلیل فلسفی از مفهوم تنهایی ارائه می‌دهد، بلکه با بررسی ارتباط میان فرد، جامعه، و مفاهیم قدرت و عشق، تصویری جامع از نحوه‌ی تعامل انسان با دنیای پیرامونش ترسیم می‌کند.

۳. اهمیت مقاله

اهمیت مقاله‌ی فرد و تنهایی در این است که به یکی از بنیادی‌ترین مسائل انسان می‌پردازد: تعامل میان فردیت و انزوا. یاسپرس با نگرشی اگزیستانسیالیستی این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که تنهایی نه‌تنها یک وضعیت اجتناب‌ناپذیر برای هر فرد است، بلکه می‌تواند فرصتی برای رشد و شناخت خویشتن باشد.

این مقاله به ما کمک می‌کند که دید عمیق‌تری نسبت به مفهوم “من” پیدا کنیم و درک کنیم که هویت ما چگونه در تعامل با دیگران و در لحظات تنهایی شکل می‌گیرد. همچنین، یاسپرس با تحلیل تفاوت میان تنهایی آگاهانه و تنهایی تحمیلی، مسیرهایی را برای پذیرش و یا غلبه بر این وضعیت پیشنهاد می‌دهد.

علاوه بر اهمیت فلسفی، این مقاله تأثیر قابل‌توجهی بر روانشناسی، جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی نیز داشته است، زیرا به مفاهیمی چون ارتباطات انسانی، قدرت، عشق، و مسئولیت فردی می‌پردازد.

۴. تأثیر مقاله بر این شاخه از مطالعات

مقاله‌ی فرد و تنهایی تأثیر قابل‌توجهی بر فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم، روانشناسی فردگرایانه، و مطالعات جامعه‌شناختی داشته است. یاسپرس در این اثر، با تأکید بر درگیری دائمی انسان با تنهایی، مباحثی را مطرح می‌کند که در تحلیل‌های بعدی روانشناسان و فیلسوفان تأثیرگذار بوده‌اند.

یکی از تأثیرات مهم این مقاله، فراهم کردن زمینه‌ای برای بررسی‌های بیشتر در حوزه‌ی ارتباطات انسانی است؛ اینکه چگونه افراد درون یک جامعه به دنبال یافتن تعادل میان خودمختاری و نیاز به تعامل هستند. همچنین، این مقاله به عنوان یکی از منابع کلیدی در تحلیل رابطه‌ی میان فرد و اجتماع در فلسفه‌ی مدرن شناخته می‌شود.

۵. معرفی نویسندگان و ویراستاران

کارل یاسپرس (۱۸۸۳-۱۹۶۹) فیلسوف، روانپزشک و نظریه‌پرداز اگزیستانسیالیسم آلمانی بود. او در حوزه‌های فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم و متافیزیک تأثیر شگرفی گذاشت. یاسپرس تحصیلات خود را در رشته‌ی پزشکی آغاز کرد اما بعدها به فلسفه روی آورد و به یکی از چهره‌های کلیدی فلسفه‌ی قرن بیستم تبدیل شد.

ماریو ونینگ مترجم این مقاله، استاد فلسفه و محقق در حوزه‌ی فلسفه‌ی قاره‌ای و اگزیستانسیالیسم است.

بتینا برگو ویراستار این اثر، نویسنده‌ی مقالات متعددی در حوزه‌ی فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم و پدیدارشناسی است.

۶. تحلیل ساختار فنی مقاله

ساختار مقاله‌ی فرد و تنهایی شامل یک تحلیل فلسفی عمیق از مفاهیم “من”، “تنهایی”، و “ارتباطات انسانی” است. یاسپرس با استفاده از روش پدیدارشناسی و تحلیل دیالکتیکی، دیدگاه‌های مختلفی را درباره‌ی ارتباط میان فردیت و انزوا بررسی می‌کند.

مقاله از لحاظ ساختاری به چندین بخش تقسیم شده است که هر یک به بررسی یکی از ابعاد مسئله‌ی تنهایی می‌پردازد.

۷. جزییات بیشتر در مورد فهرست مطالب

مقاله شامل چندین بخش مهم است که در آن به تحلیل ماهیت فردیت، تأثیر جامعه بر تنهایی، و پیامدهای روان‌شناختی و اجتماعی این موضوع پرداخته می‌شود.

۸. اهداف نویسنده از نگارش مقاله

کارل یاسپرس با نگارش این مقاله به دنبال تبیین این موضوع است که چگونه فردیت و تنهایی در یک دیالکتیک پیچیده قرار دارند.

از دیگر اهداف نویسنده می‌توان به بررسی چالش‌های اجتماعی و روانشناختی تنهایی اشاره کرد.

۹. فهرست مطالب مقاله

۱. مقدمه‌ای بر مفهوم فردیت و تنهایی
۲. تنهایی آگاهانه در برابر تنهایی تحمیلی
۳. نقش جامعه در شکل‌گیری فردیت و انزوا
۴. قدرت، عشق، و تعاملات انسانی
۵. بررسی دیالکتیکی فرد و اجتماع
۶. نتیجه‌گیری و پیامدهای فلسفی

🔖 مقاله‌ی "از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی" نوشته‌ی احمد اشرف

مقاله “از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی” نوشته‌ی احمد اشرف، تحلیلی جامع درباره‌ی دگرگونی‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران در بازه‌ی زمانی میان اجرای اصلاحات ارضی و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ است.

بررسی چگونگی تأثیر اصلاحات اقتصادی و اجتماعی بر پویایی‌های سیاسی ایران،
تحلیل نقش نخبگان، روحانیت، و طبقات اجتماعی در وقوع انقلاب اسلامی، ارائه‌ی یک چارچوب نظری برای مطالعه‌ی رابطه‌ی مدرنیزاسیون و انقلاب و مقایسه‌ی انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌های معاصر در جهان چهار هدفِ مقاله است.

این مقاله به بررسی اصلاحات شاه در قالب انقلاب سفید و تأثیرات آن بر ساختار اقتصادی، طبقاتی و سیاسی ایران می‌پردازد. نویسنده دلایل ناکامی این اصلاحات در دستیابی به اهداف مورد نظر رژیم پهلوی را بررسی کرده و نشان می‌دهد که چگونه این تغییرات زمینه‌ساز انقلاب اسلامی شد.

احمد اشرف با تکیه بر نظریه‌های توسعه، جامعه‌شناسی تاریخی و تحلیل طبقاتی، عوامل مختلفی مانند نقش روحانیت، طبقه‌ی متوسط جدید، مهاجرت روستاییان به شهرها، و گسترش نابرابری‌های اقتصادی را در وقوع انقلاب تحلیل می‌کند.

این مقاله برای پژوهشگران علوم اجتماعی، تاریخ معاصر ایران، و مطالعات انقلاب‌ها منبعی ارزشمند محسوب می‌شود.

3. اهمیت مقاله

این مقاله به دلیل تحلیل علمی و عمیق از تحولات پیش از انقلاب اسلامی، اثری کلیدی در فهم رابطه‌ی میان اصلاحات پهلوی و انقلاب ۱۳۵۷ است.

نویسنده نشان می‌دهد که اصلاحات اقتصادی و اجتماعی بدون اصلاحات سیاسی، نه‌تنها منجر به ثبات نمی‌شود، بلکه می‌تواند نارضایتی عمومی را افزایش دهد.

از آنجا که این مقاله به طور تطبیقی تأثیر اصلاحات اقتصادی بر بحران‌های اجتماعی را بررسی می‌کند، می‌تواند به پژوهشگران و سیاست‌گذاران درک بهتری از نحوه‌ی اثرگذاری اصلاحات ساختاری بر پایداری نظام‌های سیاسی ارائه دهد.

همچنین، مقاله از رویکرد بین‌رشته‌ای (جامعه‌شناسی، تاریخ و اقتصاد سیاسی) بهره می‌برد که آن را برای مطالعات انقلاب‌ها و تغییرات اجتماعی بسیار مهم می‌سازد.

4. تأثیر این مقاله بر این شاخه از مطالعات

این مقاله تأثیر قابل‌توجهی بر مطالعات جامعه‌شناسی انقلاب، تاریخ معاصر ایران، و تحلیل‌های اقتصادی-سیاسی داشته است.

• ارائه‌ی یک چارچوب تحلیلی برای بررسی اثرات اصلاحات اقتصادی بر پویایی‌های اجتماعی
• توضیح نقش نخبگان، طبقه‌ی متوسط و روحانیت در شکل‌گیری اعتراضات انقلابی
• ایجاد زمینه برای مقایسه‌ی انقلاب ایران با سایر انقلاب‌های مدرن

این مقاله به عنوان یک منبع پایه‌ای در مطالعات انقلاب اسلامی ایران مورد استفاده‌ی گسترده قرار گرفته و همچنان یکی از متون کلیدی در بررسی روندهای تغییرات اجتماعی در ایران معاصر محسوب می‌شود.

5. معرفی نویسنده

احمد اشرف متولد ۱۳۱۳، جامعه‌شناس و پژوهشگر برجسته‌ی ایرانی در حوزه‌ی مطالعات توسعه، تاریخ اجتماعی و جامعه‌شناسی سیاسی است.

او تحصیلات خود را در ایران و آمریکا گذرانده و سال‌ها در دانشگاه‌های معتبر جهان از جمله دانشگاه کلمبیا به تدریس و پژوهش پرداخته است.

آثار او در زمینه‌های مدرنیزاسیون، طبقات اجتماعی، و نقش نخبگان در تحولات سیاسی بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. این مقاله از جمله پژوهش‌های کلیدی او در بررسی روندهای تحول اجتماعی و انقلاب‌ها در ایران معاصر است.

6. تحلیل ساختار فنی مقاله

مقاله “از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی” دارای ساختاری تحلیلی و منسجم است که شامل سه بخش اصلی است:

1. زمینه‌های تاریخی انقلاب سفید
• بررسی اصلاحات ارضی و تأثیر آن بر کشاورزان و طبقه‌ی زمین‌داران
• افزایش شهرنشینی و مهاجرت‌های گسترده از روستا به شهرها
• رشد بخش دولتی و وابستگی بیشتر اقتصاد به نفت
2. نتایج و پیامدهای اصلاحات پهلوی
• ایجاد شکاف طبقاتی شدید
• افزایش نارضایتی گروه‌های مذهبی و سنتی
• رشد طبقه‌ی متوسط جدید و تضادهای فرهنگی-اجتماعی
3. گذار به انقلاب اسلامی
• نقش رهبری روحانیت در بسیج اجتماعی
• گسترش اعتراضات مردمی و ناتوانی رژیم پهلوی در مدیریت بحران
• اتحاد گروه‌های مختلف اجتماعی علیه حکومت پهلوی

نویسنده با استفاده از نظریه‌های جامعه‌شناسی سیاسی و تاریخی، تحلیل خود را بر روابط میان دولت، اقتصاد، و نیروهای اجتماعی بنا می‌کند.

تحلیل رمان «مکتب دیکتاتورها» نوشته ایگنازیو سیلونه، ترجمه مهدی سحابی

۱. معرفی کلی رمان

رمان «مکتب دیکتاتورها» (La scuola dei dittatori) اثری از ایگنازیو سیلونه است که در قالب دیالوگ و طنز سیاسی به بررسی ماهیت دیکتاتوری و مکانیسم‌های قدرت استبدادی می‌پردازد. این کتاب که در سال ۱۹۳۸ نوشته شد، بازتابی از وضعیت سیاسی آن دوره، به‌ویژه در ایتالیا تحت سلطه فاشیسم و آلمان نازی است.

داستان کتاب درباره دو آمریکایی است:

• Mr. Doppio Vu که بسیاری او را دیکتاتور آینده آمریکا می‌دانند.
• Professor Pickup، مشاور ایدئولوژیک او که به دنبال یادگیری فنون حکومت استبدادی است

.

آن‌ها در سفری به اروپا، به امید یادگیری تکنیک‌های کنترل قدرت از رژیم‌های فاشیستی و توتالیتر، چیز جدیدی نمی‌آموزند. در نهایت، با مهاجر سیاسی ایتالیایی به نام تومازو (ملقب به «تومازو بدبین») آشنا می‌شوند که به‌عنوان یک منتقد تیزبین دیکتاتوری، دستورالعملی برای دیکتاتورها ارائه می‌دهد. این اثر به شکل «راهنمای دیکتاتوری» نوشته شده و نشان می‌دهد چگونه حتی در جوامع دموکراتیک، استبداد می‌تواند ریشه بدواند.

۲. درون‌مایه‌ها و مفاهیم کلیدی

الف) قدرت و ماهیت دیکتاتوری

سیلونه در این اثر نشان می‌دهد که دیکتاتوری‌ها صرفاً بر زور متکی نیستند، بلکه با استفاده از تبلیغات، کنترل افکار عمومی و نهادهای سیاسی، آزادی را به شکلی نامحسوس سرکوب می‌کنند. او تأکید می‌کند که ترس، ناآگاهی و منفعت‌طلبی نخبگان، به رشد استبداد کمک می‌کند.

ب) طنز تلخ و نقد حکومت‌های توتالیتر

رمان سرشار از طنز گزنده است که سیستم‌های استبدادی را به سخره می‌گیرد. این طنز، نه‌تنها حکومت‌های فاشیستی را به چالش می‌کشد، بلکه نفاق و سازش‌کاری در نظام‌های به ظاهر دموکراتیک را نیز هدف قرار می‌دهد.

ج) مردم و مسئولیت اجتماعی

سیلونه معتقد است که مردم باید نسبت به ماهیت حکومت‌ها آگاه باشند. دیکتاتورها بدون همراهی بخشی از مردم نمی‌توانند به قدرت برسند. در این کتاب، نقش تبلیغات، سرکوب و فریبکاری در شکل‌دهی ذهنیت توده‌ها به‌خوبی برجسته شده است.

د) ارتباط بین ایدئولوژی و استبداد

رمان نشان می‌دهد که ایدئولوژی‌های سیاسی مختلف، اگر بدون نقد باقی بمانند، می‌توانند ابزاری برای توجیه استبداد شوند. از فاشیسم تا کمونیسم، هر ایدئولوژی که به‌عنوان یک حقیقت مطلق عرضه شود، زمینه را برای دیکتاتوری فراهم می‌کند.

۳. پس‌زمینه تاریخی، فرهنگی و فلسفی

الف) پس‌زمینه تاریخی

• کتاب در دوران اوج فاشیسم در ایتالیا و ظهور آلمان نازی نوشته شد. سیلونه که خود از فعالان ضد فاشیسم بود، از نزدیک شاهد سرکوب، پروپاگاندا و تاکتیک‌های دیکتاتوری بود.
• جنگ جهانی دوم در حال وقوع بود و بسیاری از کشورهای اروپایی تحت حاکمیت‌های استبدادی قرار گرفته بودند.

ب) پس‌زمینه فرهنگی

• رمان به شدت متأثر از فضای فکری اروپا در قرن بیستم است؛ زمانی که نویسندگانی مانند جورج اورول (۱۹۸۴) و آلدوس هاکسلی (دنیای قشنگ نو) نیز به بررسی ماهیت قدرت و کنترل اجتماعی می‌پرداختند.
• این کتاب، نگاهی انتقادی به فرهنگ سیاسی غرب دارد و نشان می‌دهد که چگونه حتی دموکراسی‌های مدرن، مستعد استبداد هستند.

ج) پس‌زمینه فلسفی

• اندیشه‌های سیلونه تحت تأثیر سوسیالیسم انسانی بود. او در این کتاب به نوعی میان سوسیالیسم، دموکراسی و خطرات توتالیتاریسم تعادل برقرار می‌کند.
• او به مفهوم حقیقت در سیاست توجه خاصی دارد و مانند هانا آرنت، نشان می‌دهد که چگونه دروغ‌پردازی و تحریف واقعیت، یکی از پایه‌های اصلی دیکتاتوری است.
• شباهت‌هایی بین اندیشه‌های او و فیلسوفانی مانند میشل فوکو در زمینه قدرت و سرکوب وجود دارد، زیرا در این کتاب قدرت را نه‌فقط در سطح حکومت، بلکه در سطح روابط اجتماعی و گفتمان‌های عمومی تحلیل می‌کند.

۴. تأثیرگذاری در ادبیات و جامعه

الف) تأثیر بر ادبیات

• مکتب دیکتاتورها یکی از آثار مهمی است که در کنار «۱۹۸۴» جورج اورول و «قلعه حیوانات»، به تحلیل مکانیزم‌های قدرت استبدادی پرداخته است.
• سبک طنزآمیز و دیالوگ‌محور کتاب بر بسیاری از نویسندگان منتقد سیاسی تأثیر گذاشت.

ب) تأثیر در جامعه و سیاست

• این کتاب، همچنان به‌عنوان یک راهنمای شناخت حکومت‌های استبدادی خوانده می‌شود.
• بسیاری از تحلیل‌گران سیاسی از این کتاب برای توضیح چگونگی ظهور دیکتاتورها در قرن ۲۰ و ۲۱ استفاده کرده‌اند.
• تأثیر آن را می‌توان در نقدهای مدرن بر پوپولیسم، اقتدارگرایی و کنترل رسانه‌ها در دنیای امروز مشاهده کرد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مکتب دیکتاتورها اثری عمیق و تفکرانگیز است که نه‌تنها حکومت‌های فاشیستی و استبدادی را نقد می‌کند، بلکه درباره خطرات بالقوه استبداد در هر جامعه‌ای هشدار می‌دهد. این کتاب درس مهمی درباره مسئولیت اجتماعی، نقش تبلیغات در کنترل مردم، و چگونگی مقاومت در برابر اقتدارگرایی ارائه می‌دهد.

👀 میوه از باغِ درون بچین

شمس تبريزی می‌گويد: «صوفی‌ای را گفتند سر برآر «اُنظُر إلَي آثارِ رَحمةِ‌ اللهِ»[روم:۵۰]، گفت آن آثارِ آثار است. گل‌ها و لاله‌ها در اندرون است».

به صوفی‌ای گفتند سرت را بلند کن و به جهان و آفاق که تجلی‌گاه رحمت خداست نگاه کن.

صوفی می‌گوید گل‌ها و لاله‌ها در صحن جان و باغ درون ما می‌رویند و آن بیرون جز بازتاب درون نیست.

اگر خرمی‌ای در جهان می‌بینیم بازتاب خرمی‌ و شادابی درون ماست.

مولانا هم به همین حکایت دلبسته است و در مثنوی به طرزی دیگر روایت می‌کند:

گفت آثارش دلست ای بوالهوس
آن برون آثار آثارست و بس
باغها و سبزه‌ها در عین جان
بر برون عکسش چو در آب روان
باغها و میوه‌ها اندر دلست
عکس لطف آن برین آب و گلست

(مثنوی: دفتر چهارم)

میوه های باغِ درونِ احمد زیدآبادی هم در این لحظات چشیدنی است! همان گونه که میوه‌های باغِ جان نوازِ صدیق قطبی!

قرار دادن ماکتی از ضریح امام سوم شیعیان در ایستگاه متروی تجریش در شمال تهران از نیمه بهمن ۱۴۰۳ و تلاش گروهی مذهبی در آن برای روسری سر کردن زنان واکنش‌برانگیز شده است.

گروهی موسوم به «دختران انقلاب» ویدیوهایی از واکنش بعضی زنان منتشر کرده است در هنگامی که آنها را با فناوری واقعیت افزوده به طور مجازی به زیارت کربلا می‌برند و بعد از آنها می‌خواهند حجاب را رعایت کنند و روسری سر کنند.

منتقدان و گروهی از رسانه‌ها در ایران این تلاش جدید را با عنوان استقرار «اتاق توبه» در مترو تجریش توصیف کرده‌اند اما بانیان این ماجرا می‌گویند در حال «کار فرهنگی تمیز» هستند.

در پی اعتراضات ۱۴۰۱ گروهی از زنان در تهران و شهرهای دیگر در آنچه «مبارزه مدنی روزمره» می‌خوانند، بدون روسری در معابر عمومی و رویدادها حاضر می‌شوند.

پس از استقرار دولت مسعود پزشکیان برخورد قهری پیشین با زنانی که پوشش مورد تائید حکومت را ندارند کمتر شده و قانون موسوم به «حجاب و عفاف» با تصمیم نهادهای بالادستی تا کنون ابلاغ نشده که همین انتقاد بعضی گروه‌های مذهبی را برانگیخته است.
https://bbc.in/4hIIv35
@bbcpersian