اردشیر پشنگ

اینجا کرکوک یکی از قدیمی‌ترین شهرهای خاورمیانه با دست‌کم 4300 سال قدمت است و اینها هم کشاورزان کُردند که با دست خالی در برابر یورش سربازان مسلح ارتش عراق که آمده‌اند سرزمین آباء و اجدادی‌شان را تصرف کنند، مقاومت و ایستادگی می‌کنند؛ درست به مانند کاری که پیش از این نیاکانشان در برابر غاصبان عرب کرده بودند.

برای کُردها، «کرکوک» همان میزان حیاتی و گره خورده با تار و پود جان و هویت‌شان است و برایش هزاران جان و سر داده‌اند که برای مسلمانان شهر «بیت‌المقدس» چنان است،

اما از سوی دیگر برای دولت‌های مختلف عراقی، از شاهان وابسته به استعمار بریتانیا (1921-1958) و رهبران پان‌عرب سنی (1958-2003) گرفته تا رهبران عرب شیعی (2003-2025) تصرف و سلطه بر کرکوک و اخراج کُردها همان‌قدر در اولویت بوده و اهمیت دارد که برای اسرائیلی‌ها اخراج فلسطینی‌ها از بیت‌المقدس و تسلط به آن مهم بوده است.

جلال طالبانی (مام جلال) از رهبران فقید پیشمرگ و رئیس‌جمهور اسبق عراق روزی در برابر خواسته‌ی صدام که خواهان چشم‌پوشی کُردها از کرکوک شده بود گفته بود: «هرگز، چرا که کرکوک قدس کردستان است» درست به مانند رهبر پیشین کُرد یعنی ملامصطفی بارزانی که در دهه 1970 توافقنامه‌ی کردستانِ خودمختار بدون کرکوک را نپذیرفت و گفت: «کرکوک قلب کردستان است.»

اما داستان چیست؟
بر اساس توافق پنهانی سایکس-پیکو و معاهدات پس از جنگ جهانی با تبانی قدرت‌های بزرگ واقعیتی به اسم کردستان به عنوان یک دولت و حقوق کُردها نادیده گرفته شد و با سقوط عثمانی، کردستان در میان سه کشور جدید التاسیس و دست‌نشانده بریتانیا و فرانسه تقسیم شد.
در بخش عراق از همان 1921 استعمار بریتانیا و ملک فیصل شاه وارداتی عراق دست به سرکوب گسترده کُردها که ناراضی از مرزکشی‌های مصنوعی پس از جنگ و محو شدن نام کردستان بر روی نقشه‌ها بودند شدند،

یکی از مهمترین این کارها غصب و تصرف سرزمین‌های کردستان از طریق اخراج کردها و کوچاندن اعراب بدانجاها بود اسم این پروژه «تعریب» (عربی‌سازی) بود از آن زمان تاکنون آنها موفق شدند بیشتر موصل را تعریب کنند اما در کرکوک نه!

کرکوک با داشتن 40درصد نفت عراق اهمیت استراتژیکی داشته و دارد و به همان میزان هم کُردها بیشتر مقاومت کرده‌اند، طبق ماده 140 قانون اساسی عراق، دولت این کشور باید طی همه پرسی سرنوشت کرکوک و دیگر مناطق مورد مناقشه را تعیین کند، اما نه فقط 18 سال است این قانون را اجرا نمی‌کند بلکه از هرفرصتی برای عربی‌سازی این شهر استفاده می‌کند!

ویدئو درگیری کشاورزان کُرد و سربازان عراق در کرکوک در اینک زیر
https://youtube.com/shorts/hPDG2siWEPI?si=vICmWjw9DaZuDDoU

بر اساس بروزترین رده‌بندی شاخص ادراک از فساد جمهوری اسلامی ایران طی سال 2024 تنها موفق به کسب 23 امتیاز از 100 امتیاز ممکن شده و به همین دلیل با دو رتبه سقوط در جایگاه 151 در بین 180 کشور مختلف جهان قرار گرفته است و از این نظر در خاورمیانه نیز از بین 17 کشور رتبه‌ای بهتر از رتبه‌ی سیزدهم کسب نکرده است.

بر همین اساس وضعیت ادراک از فساد در ایران در مقایسه با کشورهای خاورمیانه تنها از لبنان، افغانستان، سودان و سوریه بهتر بوده است و در عین حال فاصله معناداری با کشورهای عربی جنوب خلیج فارس پیدا کرده است.

امارات متحده عربی بهترین کشور خاورمیانه از این نظر است و پس از آن عربستان سعودی با ارتقای شاخصه‌های مدیریتی و حکومت‌داری و شفاف‌سازی‌اش به رتبه 38 جهان رسیده است!

رده‌بندی کشورهای خاورمیانه
23- امارات متحده عربی، بدون تغییر رتبه و نمره 68
30- اسرائیل: با دو رتبه بهبود و نمره 64
38- عربستان سعودی: با هفت پله صعود و نمره 59
38- قطر: با یک رتبه صعود و نمره 59

50- عمان: با دوازده پله صعود و نمره 55
53- بحران: با یازده پله صعود و نمره 53
59- اردن هاشمی: با سه پله صعود و نمره 49
65- کویت: بدون تغییر رتبه و نمره 46

107- ترکیه: بدون تغییر رتبه و نمره 34
130- مصر: با پنج رتبه سقوط و نمره 30
135- پاکستان: با دو رتبه سقوط و نمره 27
140- عراق: با سه رتبه صعود و نمره 26

151- ج‌اایران: با دو رتبه سقوط نمره 23
154- لبنان: با دو رتبه سقوط و نمره 22
165- افغانستان: با سه رتبه سقوط و نمره 17
170- سودان: با پنج رتبه سقوط و نمره 15
177- سوریه: با یک رتبه سقوط و نمره 12

لازم به ذکر است که شاخص ادراک از فساد (CPI) برای  نخستین بار در سال ۱۹۹۵ به عنوان شاخص ترکیبی برای سنجش ادراک فساد در بخش دولتی در کشورهای مختلف سراسر جهان توسط سازمان شفافیت بین‌الملل منتشر شد. این شاخص از 13 منبع مختلف برای بررسی وضعیت نسبی فساد و شفافیت در کشورهای مختلف استفاده می‌کند.

بر همین اساس ده کشور اول جهان در سال 2024 به ترتیب عبارتند از:
دانمارک(1)، فنلاند(2)، سنگاپور (3)، نیوزیلند (4)؛ لوکزامبورگ(5)، نروژ (6)، سوئیس(7)، سوئد (8)، هلند(9) و استرالیا (10)

بدترین شاخص هم شامل سه کشور سودان جنوبی (180)، سومالی (179) و ونزوئلا (178) شده است.

ثنویت یا دوگانه‌پنداری (خود را سپید، خیر و فرشته دیدن و دیگری را سیاه، شر و دیو خواندن) از دیرباز تا به امروز سنت فرهنگی و سیاسی ایرانیان بوده و هست؛

این خصیصه این روزها در ۴۶مین سالروز وقوع انقلاب یکبار دیگر خود را چه در میان برخی اظهار نظر مسئولان جمهوری اسلامی و چه در بازپخش یکی از سرودهای انقلابی معروف با وام گرفتن مصرعی معروف از حافظ "دیو چو بیرون رود فرشته درآید" خود را نشان می‌دهد.

اما واقعیت آن است کارنامه محمدرضا شاه پهلوی نه آنچنان سیاه بود که انقلابیون مدعی‌اند و نه آنچنان سفید و رویایی که نوسلطنت‌طلبان و شبکه‌هایی مثل من‌وتو می‌گویند.

ناگفته نماند این سنت توسط پهلوی‌ها هم به‌شدت علیه خاندان حاکم قبل از خود یعنی قاجارها و هم مخالفین‌شان تبلیغ و اعمال می‌شد.

پاشنه آشیل حکومتداری شاه در پیش گرفتن استبداد و به حاشیه راندن قانون مشروطه بود نهایتا هم نه قدرت مخالفینش،‏نه وعده‌های رنگین رهبران انقلاب و نه توطئه قدرت‌های خارجی بلکه این برآیند اشتباهات خود او و نظام خودکامه‌ی تحت امرش بود که به انسداد و بحران لاینحل سیاسی منجر شد و زمینه‌ساز اصلی وقوع انقلاب و سقوط خود و حکومتش گردید!

بایست متذکر شد همچنان هم سیاست و هم جامعه ایرانی از سیاست پرهزینه‌ی و فعلا بی‌پایان آمریکاستیزی گرفته تا در مناسبات فردی و اجتماعی ما همچنان و بطور عمیق گرفتار این نوع ثنویت‌گرایی و دوگانه سیاه و سفید تحلیل کردن است.

مثال بارز آن دعواهای زن و شوهری یا میان دوستان نزدیک است که وقتی ماجرا را زبان هریک بطور جداگانه می‌شنوی تو گویی او فرشته‌ای بی‌گناه بوده که سال‌ها کنار یک آدم دیوصفت زندگی را تحمل کرده است!

و وقتی این سنت سیاه و سفید دیدن با برخی ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی دیگر جامعه مثل هیجان‌زدگی، فرد محوری بجای کار گروهی و دیگر سنن توسعه‌نیافته گره می‌خورد باعث شده و می‌شود بسیاری از تلاش‌ها و آمال‌ها برای برپایی یک زندگی و شرایط بهتر نهایتا به شکست منجر شود و در سطح همان آرزو باقی بماند؛ چرخه‌ی معیوبی که از انقلاب مشروطه تا به امروز بارها تکرار شده است!

طی هفته‌های اخیر به عنوان یک شهروند معمولی با تنی چند از دوستان یا فعالان سیاسی در استان کرمانشاه که اینک دارای پست‌های دولتی هستند و به قولی دستی در آتش دارند دغدغه‌هایی مطرح کردم از جمله اینکه

چرا از جمعیت 50 درصدی زنان آنچنان که شایسته و بایسته است در پست‌های مدیریتی و جدی استان استفاده نمی‌شود؟!

چرا از جمعیت حداقل 30 درصدی اهل سنت استان در پست‌هایی نظیر معاونت‌ استاندار و دیگر پست‌های کلان استان هیچ رد و نشانه‌ای نمی‌بینیم؟

چرا درباره حقوق جمعیت 10 تا 15 درصدی یارسان کرمانشاه هیچ صحبت، اظهار نظر و حرکتی نمی‌شود؟!

در مقام پاسخ اکثریت که جواب نمی‌دهند و یک اقلیتی هم جواب می‌دهند این جواب وبه تعبیر درست‌تر توجیه‌شان بود: «متاسفانه اینها و بخصوص اهل سنت استان فاقد تجربه مدیریتی و رزومه لازم برای پست‌های مدیریتی هستند و انشالله در این دوره باید کمک کنیم رشد کنند برای دوره‌های بعد!»

فرض می‌کنم این نفرات از جمله کسانی هستند که هرچند بر سر سفره دولت مسعود پزشکیان نشسته‌اند اما هیچ اعتقادی به شعار «وفاق ملی» او ندارند و یا اگر دارند هیچ اطلاع و فهمی از راهکار بین‌المللی اعمال «تبعیض مثبت» برای زدودن تبعیض، نادیده‌انگاری و ظلم علیه این گروه‌ها و اقلیت‌ها و... ندارند؛

بگذارید به قول خود ما کرمانشاهی‌ها بنویسم: «براگه‌ی براگم» (برادر برادرم) شما دارید درباره استان کرمانشاه صحبت می‌کنید نه ایالت کالیفرنیا در آمریکا که سالانه حدود چهار تریلیون دلار درآمد دارد و یک قطب بزرگ اقتصاد بین‌الملل است؛

کرمانشاه طی همه‌ی سال‌های اخیر از نظر شاخص فلاکت (برآیند بیکاری و نرخ تورم) همواره جزء سه استان آخر ایران بوده است!

لذا اتفاقا کسانی که خیلی ادعای داشتن رزومه مدیریت در این استان دارند، اگر برای وضع موجود محاکمه نشوند حداقل باید به مردم پاسخگو باشند چون نتیجه عملکرد آنها تبدیل به این اوضاع اسفناک شده است!

و سایر کسان دیگری هم که تجربه مدیریت در سطوح پایین‌تری دارند باید اثبات کنند کمترین اثر را در ایجاد وضع موجود داشته‌اند!

آقایان محترم در جایی مثل کرمانشاه بطور خاص و یا خود ایران بطور عام با توجه به این فاجعه‌ی وضع موجود از نظر همه شاخصه‌ها، اگر بخواهیم منصفانه و واقع‌بینانه نظر دهیم داشتن سوابق مدیریتی در رزومه نوعی سوءسابقه و سوءمدیریت محسوب می‌شود مگر طرف بیاید و با سند و مدرک عکسش را اثبات کند!

لطفا دست به‌دست برسانید به‌دست آنان که این‌طور کبک‌وار سر در برف فرو کرده و توجیه می‌کنند!

برخی وانمود می‌کنند اگر پشت میز مذاکره [با آمریکا] بنشینیم فلان مشکل حل می‌شود اما واقعیتی که باید درست بفهمیم این است که مذاکره با آمریکا هیچ تأثیری در رفع مشکلات کشور ندارد.

تجربه منفی دهه ۹۰ و حدود ۲ سال مذاکره با آمریکا و چند کشور دیگر را که منجر به انعقاد معاهده هسته‌ای شد، دلیلی بر بی‌فایده بودن مذاکره با آمریکا است دولت آن روز ما، با آنها نشست، رفت و آمد و مذاکره کرد، خندیدند، دست دادند و رفاقت و همه کار کردند و معاهده‌ای تشکیل شد که در آن، طرف ایرانی با سخاوت بسیار زیاد، امتیازهای زیادی به طرف مقابل داد اما آمریکایی‌ها به آن معاهده عمل نکردند.
آمریکا همان معاهده را با وجود نقص‌هایی که داشت نقض کرد و از آن خارج شد.

بنابراین، مذاکره با چنین دولتی غیرعاقلانه، غیرهوشمندانه و غیرشرافتمندانه است و با آن نباید مذاکره کرد.

۱.خود این صحبت‌ها بلافاصله پس از موضع ترامپ، حاکی از اهمیت بالای مساله است.

۲.در واکنش به تاکتیک ترامپ یعنی مذاکره از موضع قدرت، تهدید و فشار، این صحبت‌ها طبیعی و تلاشی است برای ایجاد موازنه دست‌کم در بخش مواضع غیررسمی دیپلماتیک.

۳.جنس کلمات در این صحبت‌ها از نظر ماهیتی نوعی "تحلیل" و "آسیب‌شناسی" به شمار می‌روند تا بیان یک "موضع" رسمی و قاطع.

۴.حتی می‌توان پیش‌شرط‌هایی را در این صحبت‌ها برداشت کرد از جمله "گرفتن ضمانت اجرا از آمریکا"، تغییر در نحوه مذاکره با آمریکا که عقلانی‌تر و هوشمندانه باشد و مهم اینکه اعتبار و حیثیت ج‌اایران می‌بایست رعایت شود، یعنی اگر مذاکره‌ای اتفاق افتاد از موضع ضعف دیده نشود.

۵.با توجه به پیشینه روابط طرفین و بخصوص دو اقدام خاص ترامپ در دولت قبلش، نباید انتظار داشت با اولین تعارف یکی از طرفین، دیگری پشت میز مذاکره بشیند؛ این مهم نیاز به پیش‌زمینه‌ها و هماهنگی‌های پیدا و پنهانی دارد که بایست بوقوع بپیوندد.