اردشیر پشنگ

ادامه و بخش دوم و پایانی یادداشت د.اردشیر پشنگ در وبسایت "کی‌فیوچر میدیا" با عنوان "ترکیه بدنبال سومین شکست منطقه‌ای ایران از طریق اوجالان"

تحمیل شکست سوم بر ایران در مساله کُرد
یکی از موضوعات مهم میان ایران و ترکیه در 100 سال گذشته مساله کُرد است ایران و ترکیه هرگاه خطر بحران کُرد در سطح تغییر مرزها و بهم خوردن روند موجود بوده است با یکدیگر برای کنترل و مهار آن همکاری کرده‌اند از پیمان سعدآباد (1937) و حمایت رضا شاه از آتاترک در سرکوب چند قیام کُردی در کردستان ترکیه گرفته تا همکاری مشترک با دولت عراق علیه رفراندوم استقلال در سال 2017 در اقلیم کردستان از جمله مهمترین همکاری‌های ترکیه و ایران در رابطه با کنترل و مهار مساله کُرد است.

اما در عین حال با توجه به رقابت و تنش‌هایی که طرفین با یکدیگر داشته‌اند بعضا ایران کوشیده است از کارت کُردی برای کاستن از برخی رفتار‌های غیردوستانه ترکیه استفاده کند در همین زمینه از دهه 1980 تا همین امروز همواره مقامات مختلف ترکیه‌ای اتهاماتی دال بر کمک و حمایت از حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) را متوجه جمهوری اسلامی ایران کرده‌اند؛ اتهاماتی که معمولا از سوی تهران انکار شده است.

در زمان فعلی که ترکیه هم در قفقاز و هم در سوریه سیاست‌هایی علیه منافع و مواضع جمهوری اسلامی دنبال کرده است و عملا در سوریه زمینه‌ساز خروج ایران از منطقه شده است، به نظر یکی از معدود پتانسیل‌ها برای ایران جهت افزایش فشار بر ترکیه نزدیکی بیشتر به کُردها چه در داخل ترکیه، چه در عراق و بخصوص در شمال سوریه (روژئاوا) است.

موضوعی که همواره پاشنه آشیل ترکیه به شمار رفته است و هزینه‌های بسیاری را بر این کشور تحمیل کرده است.

چرا اوجالان می‌تواند زمینه‌ساز شکست سوم منطقه‌ای ج‌اایران شود؟
طی 2 ماه اخیر «دولت باغچه‌لی» رهبر حزب حرکت ملی که از رادیکال‌های ضد کُرد در ترکیه به شمار می‌رود در یک چرخش موضع آشکار و شگفت‌انگیز طی دو اظهار نظر مختلف خواهان آن شده است تا عبدالله اوجالان با حضور در پارلمان از یکسو خواهان خلع سلاح و پایان مبارزه مسلحانه پ‌ک‌ک شود و از سوی دیگر زمینه آزادی خود و نیز صلح و آشتی با کُردها را فراهم سازد.

این موضع با حمایت رجب طیب اردوغان مواجه شده است و در همین راستا دولت این کشور به حزب کُردگرای «دم پارتی» مجوز داده است تا دو تن از رهبرانش به نام‌های «پروین بولدان» و «سری ثریا اوندور» در زندان جزیره‌ی ایمرالی با «عبدالله اوجالان» دیدار و گفت‌وگو کنند.

به نظر می‌رسد این تغییر مواضع دولت باغچه‌لی و اردوغان نه یک چرخش موضع یهویی بلکه بخشی از یک سناریوی برنامه‌ریزی‌شده و عملیاتی تحت مدیریت و محوریت افرادی همچون «هاکان فیدان» ،وزیر خارجه، و «ابراهیم کالین» ،رئیس میت، باشد و محتملا توام با گفت‌وگوهایی با رهبران کُرد از جمله اوجالان و نیز صلاح الدین دمیرتاش بوده است.

برنامه‌ای که به رغم همه موانع و مشکلاتی که دارد چنانچه عملیاتی شود، می‌تواند میزان بازیگری ایران در تحولات منطقه‌ای را محدودتر از قبل کرده و به نوعی سومین شکست منطقه‌ای تهران را طی حدود یکسال منجر شود.

پایان | ۲ از ۲

ترکیه بدنبال سومین شکست منطقه‌ای ایران از طریق اوجالان!
ترجمه یادداشت تحلیلی د.اردشیر پشنگ، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه در وبسایت "کی‌فیوچر میدیا"

مقدمه
ایران و ترکیه طی 4 قرن گذشته یک همسایگی عمدتا توام با سه‌گانه‎ی دوستی، رقابت و تنش را با یکدیگر تجربه کرده‌اند. هر دو کشور با توجه به ظرفیت‌ها و واقعیات موجود طی دو دهه اخیر بدنبال گسترش حوزه نفوذ خود در مناطق پیرامونی‌شان بوده‌اند به همین دلیل در مناطق مشترک از جمله قفقاز، آسیای میانه و خاورمیانه رقابت و تنش بین ایران و ترکیه بیشتر از قبل شده است.

در این بین به نظر می‌رسد ترکیه در تلاش و خیز مجددش برای حل مساله کُرد بدنبال آن است در کمتر از یکسال سومین شکست منطقه‌ای و مهم را به ایران تحمیل کند.

این یادداشت به بررسی برآیند تقابل و رقابت ترکیه با ایران در سه حوزه‌ی مختلف طی یک‌سال گذشته و پیش‌رو پرداخته است و بدنبال پاسخ به این سوال است که آیا دیدار رهبران حزب کُردی دم پارتی ترکیه با اوجالان زمینه‌ساز سومین شکست منطقه‌ای ایران طی یکسال اخیر می‌شود؟

تحمیل شکست اول بر ایران در قفقاز
از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 شاهد احیای رقابت ایران و ترکیه در منطقه‌ی قفقاز و نیز آسیای میانه به مانند دوران دو امپراتوری عثمانی و صفوی هستیم. طی سال‌های اخیر ایران حامی کشور ارمنستان بوده و ترکیه با کشور عمدتا شیعه اما آذری‌(تُرک)زبان آذربایجان هم‌پیمان بوده است.

جمهوری آذربایجان طی این مدت توانست با افزایش قدرت اقتصادی (از طریق فروش نفت) و نظامی از طریق دریافت تسلیحات و کمک‌های نظامی و امنیتی از اسرائیل، ترکیه، روسیه و آمریکا توانست یک ربع قرن توازن در قره‌باغ را بهم زده و این منطقه را طی جنگ‌های 2023 قره‌باغ از کنترل ارمنی‌ها خارج کند. در این بین ترکیه بدنبال تحقق رویای دیرین اتصال جغرافیایی سرزمین‌های ترک‌نشین به یکدیگر پس از جنگ قره‌باغ است.

بر این اساس آنها دنبال وصل کردن آذربایجان به جمهوری نخجوان در مجاورت مرز ترکیه‌اند که اگر اتفاق بیافتد به معنی قطع مرز تاریخی ایران با ارمنستان خواهد بود و از این نظر ایران را در یک تنگنای ژئوپلتیکی در مرزهای شمال و شمال‌غربی قرار خواهند داد.

تحمیل شکست دوم بر ایران در سوریه
دومین شکست ایران توسط ترکیه به رویدادهای اخیر سوریه باز می‌گردد در جایی‌که ترکیه سرانجام توانست سرانجام پس از 13 سال دخالت آشکار و حمایت از نیروهای مخالف اسد به سرنگونی حکومت اسد کمک شایانی کند. سقوط اسد به معنی پایان دادن به یک رابطه استراتژیک 45 ساله میان جمهوری اسلامی میان ایران با سوریه است موضوعی که باعث قطع حضور ایران در این کشور به عنوان یکی از حلقه‌های مهم جبهه مقاومت ضد اسرائیلی شده است.

البته در سوریه ابتدا پیروزی از آن ایران بود چون وقتی در سال 2011 بهار عربی به این کشور رسید و ترکیه هم به حمایت از ارتش آزاد و دیگر گروه‌های مخالف بشار اسد دست زد، این جمهوری اسلامی ایران بود که با حضور و هزینه بالای اقتصادی و نظامی مانع از سقوط اسد شد.

ایران همچنین در سال 2015 با افزایش فشارها، مجبور شد روسیه را برای حمایت از بقای اسد به سوریه دعوت کند موضوعی که تا حد زیادی منجر به تثبیت موقعیت بشار اسد شد اما همه شرایط طی ماه گذشته و ظرف تنها 11 روز به یکباره زیر و رو شد و متحدین آنکارا با رهبری ابومحمد جولانی موفق شدند دمشق را فتح کنند تا پایانی بر حضور رقیب‌شان ایران دهند.

بخش اول از یادداشت | ۱ از ۲

طی دو روز گذشته به بهانه مصاحبه اخیر معاون اول رئیس‌جمهور که گفته هر استاندار در استان خود باید شبیه یک رئیس‌جمهور دارای اختیار عمل باشد و اقدام کند متن‌ها و نوشته‌های چندی توسط افراد مختلف شناخته شده و ناشناخته منتشر شده است یکی عارف را جزء «ابالهه» نامیده و دیگران نیز به نحوی دیگر. این منتقدین عمدتا یا از نظر فکری طرفدار ایده ایرانشهری بوده و یا از نظر الگوی سیاسی خواهان احیای نظام سلطنتی و یا دست‌کم یک نظام سیاسی با قدرت مرکزی مقتدر و نامنعطف هستند و در همین راستا ادعاهایی درباره ایران مطرح می‌کنند که چندان با واقعیات سازگار نیست!

حال اجازه دهید در این نوشتار کوتاه خطابم به دوستان سیاست‌خوانده‌ای باشد که با لایک یا استوری کردن متنی با عنوان «چرا نه به فدرالیسم؟» از آن دفاع کرده‌اند؛ ببخشید اینطور صریح می‌پرسم:

آیا متن را دقیق مطالعه کرده‌اید؟
آیا در باب فدرالیسم مطالعه حرفه‌ای داشته‌اید؟

آیا در باب تاریخ حکومت‌داری در ایران از 687 پیش از میلاد (مادها) تا ۱۹۰۵م (مشروطه) و نوع شیوه حکومت‌داری که عمدتا یک کشور با ترکیب یک پایتخت یا گاه چند پایتخت سیاسی و ساتراپ‌ها و ایالت‌های و ترکیب توزیع قدرت به شیوه منطقه‌ای و نامتمرکز میان پایتخت و دیگر مناطق بوده مطالعه و تامل کرده‌اید؟

آیا اصلا از نظر علمی، عقلی، منطقی و امکانات ارتباطی و دسترسی در گذشته در جغرافیای وسیع امپراتوری‌های مختلف ایران امکان داشته که یک پادشاهی مرکزی بر همه ایران نظارت و حاکمیت داشته باشد؟ واقعا شدنی بوده؟ یا برعکس ما شاهد یک پادشاهی مرکزی با حکومت‌های محلی و منطقه‌ای مختلف بوده‌ایم؟

آیا می‌دانید درست در همان زمانی که ایران دارای بیشترین قدرت منطقه‌ای و گاه بین‌المللی بوده سیستم و شیوه حکومت‌داری شبیه همین الگوی فدرال و گاه ترکیبی از کنفدرال بوده است؟

آیا درباره حکومت منطقه‌ای 700 ساله اردلان‌ها (1168م-1867م) که فارغ از تغییر حکومت‌های مرکزی در کردستان ایران، عراق و سوریه حاکم بوده‌ و وفادار و هم‌پیمان شاهان مختلف ایرانی بوده‌اند اصلا چیزی شنیده‌اید؟

وجدانا یعنی این واقعیت را نمی‌دانید و یا مثل بسیاری از مسائل دیگر همچون حقوق بشر، زبان مادری و ... تاریخ ایران را هم تحریف و کتمان می‌کنید؟

دوستان گرامی با احترام باید بگویم کمتر متنی مثل متن فوق را می‌توان یافت که در ۳۵۰ کلمه نوشته شده باشد اما دست‌کم ۲۴ اشتباه اساسی، علمی، تاریخی و فنی سیاسی فاحش داشته باشد!

نویسنده متن و افرادی که چون او استدلال می‌کنند نه فدرالیزم را در سطح اولیه‌اش بلد است، نه «ایران» چه از نظر تاریخی و چه از نظر واقعیات و الزامات موجودش را می‌شناسد و نه ... . دوستان گرامی با ژست‌های نگران ایران و با تکرار جمله‌ی ماکیاولی که «چه با نام و چه با ننگ باید از وطن دفاع کرد» نمی‌توان به توجیه اشتباهات عامدانه و یا بعضا سهوی پرداخت و تازه دیگران را هم مورد حمله و برچسب‌زدن قرار داد!

نیک می‌دانم بسیاری از منتقدین شیوه‌های فدرالیستی از علاقمندان استاد ایران دوست، برجسته و فقید «سید جواد طباطبایی» هستند که بنده هم به عنوان یک دانش‌پژوه سیاست در چند حوزه مختلف از آثارشان بهره برده و برایشان کمال احترام را قائل بوده و هستم.

اما دوستان گرامی که معمولا ذیل ایده ایران‌شهری فعالیت می‌کنید حتی اظهار نظر یک استاد در این سطح هم نمی‌تواند مستندی باشد بر درستی قطعی هر مدعایی و سپس چشم‌بسته و متعصبانه نظر دادن و دیگران را مورد تاخت و تاز و برچسب‌زدن قرار دادن، این نه شیوه علم است و نه مناسب ما.

ایده ایران‌شهری مدنظر شما نهایتا بر دو عنصر زبان فارسی و مذهب شیعی که همان شیوه حکومت‌داری صفویه (در ۴۰۰ سال پیش از امروز) است جمع می‌شود؛ ایده و شیوه‌‌ی گفتمانی محدودی که اگر جواب‌گوی زندگی امروز ما بود اینک این ایران ما چنین حال و روز زاری نداشت!

اگر در باب هر موضوعی از جمله همین فدرالیسم مخالف و منتقد هستید از شما انتظار می‌رود متن‌های علمی و مستند بنویسید و یا بازنشر کنید که فتح بابی باشد برای بحث‌های علمی‌تر و موثرتر که منجر به پویایی و تقویت گفتمان جامعه علمی و نیز حتی عمومی کشور شود!

به باور بنده هرکسی که ادعای ایران‌دوستی و یا نگرانی از آینده ایران دارد که می‌دانم بسیاری‌تان هستید اول بایست خود ایران را خوب، دقیق و آن‌طور که بوده بشناسد، سپس دایره گفتمانی‌اش برای همه ایرانیان با همه هویت‌های نژادی، زبانی، مذهبی، فکری و ... توسعه دهد و همه را برابر و مشمول حقوق یکسان بداند سپس بیاید برای آینده آن نسخه نویسی کند!