🔶 «تاریخ مشروطه‌ی ایران»

🔹 جلد 1 ، بخش 3 ، گفتار یازدهم : چگونه مجلس بتوپ بسته شد؟

🖌 احمد کسروی

🔸 8ـ شورش شهرها یا نمایشهای بیپا


تلگرافی که انجمن ایالتی درباره‌ی بیزاری از پادشاهی محمدعلی‌میرزا فرستاد ، چنانکه گفتیم ، همه‌ی شهرها را بآواز درآورد ، و از همدان و اسپهان و شیراز و رشت و کرمانشاهان و استرآباد و عراق [=اراک] و زنجان و دیگر جاها ، تلگرافها به تبریز و تهران یا بشهرهای دیگر رسیدن گرفت. این شهرها که هیچ ‌گونه آمادگی نمی‌داشتند ، و از آزادیخواهی یا مشروطه‌تلبی جز هایهوی راه ‌انداختن و تلگرافها باینجا و آنجا فرستادن را نیاموخته بودند ، (و چنانکه خواهیم دید جز از رشت ، بازمانده کمترین ایستادگی از خود ننمودند) ، باز بکار افتاده تلگرافهای لاف‌آمیز فرستادند و نویدهای دروغی دادند. بیش از همه ، اسپهان جلف‌کاری می‌نمود. اینها نه تنها بیزاری از پادشاهی محمدعلی‌میرزا می‌نمودند و برداشته شدن او را می‌خواستند و اسپهان پیش ‌افتاده نایب‌السلطنه نیز (گویا ظل‌السلطان را) پیشنهاد می‌کرد ، در رویه‌کاری اندازه نشناخته نوید فرستادن نیرو بیاری دارالشورا می‌دادند ، و اسپهان سخن از فرستادن پنجاه‌هزار ‌تن می‌راند. در این میان ظل‌السلطان نیز همبازی نموده تلگرافها می‌فرستاد. ما برای نمونه یک رشته از آن تلگرافها را در اینجا می‌آوریم :

از شیراز به تبریز (22 خرداد) :

خدمت اعضای انجمن محترم ایالتی دامت توفیقاتهم ، تلگراف مبنی بر نقض عهد و خلاف قسم محمدعلی‌میرزا رسید خیلی غریب است که ملت نجیب ایران با این خلافهای متواتره و متکاثره که هر روز ملاحظه می‌نماید باز آن را بسلطنت شناخته بودند. ملت فارس که بالغ بر چهار کرور است از اتراک و اعراب و عموم رعایا با ملت آذربایجان هم‌رأی و عقیده است چون اهالی آذربایجان در اینگونه موارد پیشقدم بوده‌اند و به هر طریقی دستورالعمل بدهند از جان و مال بهیچ‌وجه مضایقه ندارند (از دوست یک اشارت از ما بسر دویدن)

اردویی مرکب از بیست‌هزار ‌نفر قشقایی ، اعراب و سایر ایلات مستعد حرکت طهران هستند در حفظ حقوق مجلس مقدس و اساس مشروطیت از بذل جان و مال خودداری نخواهند داشت. (انجمن ایالتی فارس و عموم ملت)

از اسپهان به تبریز (22 خرداد) :

خدمت اعضای انجمن محترم ایالتی دامت ‌برکاتهم بمجرد استماع خبر وحشت‌اثر مخالفت محمدعلی‌میرزای خاین با مجلس مقدس دارالشورای کبرا‌ شیدالله ‌ارکانه انجمن ولایتی و سایر انجمنهای ملی و عموم ملت در هیجان کلیه‌ی ادارات دولتی را تعطیل رؤسای آنها توقیف قولا واحداً به آواز بلند با شماها هم‌آواز من ‌بعد ممکن نیست این شخص خاین هواپرست که لیاقت هیچ‌ کاری را ندارد چه رسد بسلطنت مملکت اسلامی او را بسلطنت بپذیریم از حالا ببعد تعیین سلطان از طرف پارلمان باشد تلگرافات متعدده بمراکز لازمه مخابره نموده‌ایم. (انجمن ولایتی اصفهان)

از شیراز به تبریز و دیگر جاها (24 خرداد) :

بعموم ایالات و ولایات ممالک محروسه‌ی ایران اخبار می‌شود که این خیانت ظاهری و سعی در خرابی مملکت محمدعلی‌میرزا را (جز) بجنون نمی‌توان حمل کرد چنانکه عقلای مملکت حکم بجنون خمری او کرده‌اند. در اینحال استدعای خلع این مجنون خاین و معرفی شاهنشاه جدید از مجلس مقدس شده است ملت سلحشور از اطراف از سواره و پیاده مجتمع برای حرکت بدارالخلافه شده‌اند عنقریب بالغ بر پنجاه‌هزار ‌نفر خواهد شد ساعت بساعت سواره و پیاده از اطراف می‌رسد. از طرف عموم ملت (انجمن ایالتی فارس)

از رشت بکرمانشاه :

انجمن ولایتی اساس مشروطیت از کارشکنی محمدعلی‌میرزا در تزلزل دارالشوری دچار نفوذ استبداد است عموم ملت در اجرای نیات مقدس دارالشوری حاضر مجاهدین با تمام قوا مصمم عزیمت به طهران بسایر انجمنها اطلاع دهید.
(مجاهدین)

از اسپهان بکرمانشاهان :

انجمن ملی کرمانشاه ما نایب‌السلطنه را معین کردیم چهارده ولایات امضا نمودند فقط کرمانشاه باقی ماند فورا جواب (انجمن ملی اصفهان)

از شیراز به تبریز (22 خرداد) :

در جواب با کمال امتنان زحمت می‌دهم از این تلگراف نهایت امتنان حاصل شد. در راه ملت‌پرستی همه قسم امتحان داده‌ام امتحان فرزند هم لازم بود که خوب به برادران عزیزم مکشوف شود و مفاخرت می‌نمایم و هیچ وجه نگرانی نیست بلکه : سر و پسر که نه در راه عزیزان بود بارگرانیست ... (ظل‌السلطان)

از شیراز به ...

در همراهی ملت و خلاص علاء‌الدوله و جلال‌الدوله اگر مسامحه شود نه خسرو بماند نه خسروپرست (ظل‌السلطان)

می‌توان گفت که بیش از پانصد تلگراف از اینگونه درمیانه آمد و شد می‌کرد. از همه شگفتتر تلگرافیست که رحیمخان بدارالشورا فرستاده و من در پایین می‌آورم :

👇