عباس وریج کاظمی

نجات دهنده در گور خفته است:
انتظار و بازگشت به گذشته (1)

عباس کاظمی

گفت و‌گوهای روزمره مردم معمولی، طبقات بالادست و افرادی از طبقات حاکم اما ناراضی، هیچ‌گاه تا بدین اندازه در پیوند با هم از قرابتی خویشاوندی برخوردار نبوده‌است. چرا که در کانون اغلب گفت وگوهای روزمره در میان گروه‌های اجتماعی مختلف، مفهوم انتظار نهفته‌است. از آنجا که انتظار پیامدهای بی‌شماری از نهیلیسم، کسالت، خشم تا دلتنگی و صبر را به همراه دارد مفهومی مبهم و دو پهلوست چرا که هم وجهی محافظه‌کارانه و هم وجهی رهایی بخش دارد. در وجه محافظه‌کارانه آن، انتظار نوعی وادادگی در برابر نیروهای بیگانه و نماد بی‌قدرتی و بازتولید روزانه شیوه‌ای از سلطه‌است که «بر ایجاد وضعیتی عمومی و دائمی ناامنی» بنا شده است در تعبیر بوردیویی، انتظار بخشی از سلطه‌ی نمادین می‌تواند تلقی‌شود. قدرت‌های حاکم می‌توانند با تولید نوعی «زمان اجتماعی» خاص، افراد را در وضعیت انتظار نگه دارند. این وضعیت نوعی کنترل نامرئی ایجاد می‌کند که مانع از اقدام مستقیم مردم برای تغییر شرایط می‌شود. شهرام خسروی به میانجی مفهوم "زندگی پرمخاطره" ( precarious lives) وضعیتی از عدم اطمینان دائمی را ترسیم می‌کند که نه‌تنها به معنای امید برای یک آینده‌ی بهتر نیست، بلکه به‌معنای نداشتن گزینه‌های قطعی برای تغییر شرایط در زمان حال است.

این گونه می‌توان گفت که چندین دهه متوالی قرار گرفتن در لحظه حساس کنونی به تخریب و «ابتذال انتظار» منجر شده‌است. از این رو امر اضطراری(the emergency) سد راه لحظه‌ی امر نوظهور ( the emergent) شده است. پیامد ناخواسته‌ی این ابتذال انتظار می‌تواند خود را در شکل گذشته‌گرایی نشان دهد. این دومین وجه محافظه‌کارانه انتظار است که اگر به تغییری متنهی شود آن تغییر بازگرداندن نظم قبلی است! در وجه اول، از انتظار به مثابه سلاحی برای انفعال بیشتر استفاده می‌شود اما در اینجا، انتظار، می‌تواند همزمان ما را به عقب برگرداند اگرچه به نظر چشم به آینده دارد اما ممکن است تماما چهره‌اش را به جای آینده به سمت گذشته برگردانده باشد این زمان نه برای دیدن ویرانه ها به تعبیر والتربنیامین بلکه برای دیدن درخشش‌هایی است که ممکن است سراب باشند. هر روز بخش بیشتری از مردم نجات دهنده‌ای را فریاد می‌کشند که در گور خفته است! در این «وضعیت انتظارگونه‌گی» که جامعه در آن قرار گرفته‌است، هر چه بیشتر قدرت تخیل از امکان‌های پیش رو از ما سلب شده و در عوض، و در عوض بسته‌ی حاضر آماده ای از گذشته به ما داده شده است. از این رو انتظار معنای خاصی یافته است: آنها که هستند کی می‌روند و آنها که رفتند کی بر می‌گردند!
در این تلقی گذشته‌گرایانه از انتظار است که مفهوم "خوشبینی ظالمانه" نهفته است که در آن گذشته جای یک تصویر روشن‌تر از آینده می‌نشیند، گذشته‌ای که به مثابه بهشت به تصویر کشیده شده، اما در این ایدئولوژی روشن نمی‌شود که این بهشت دیگر قابل دسترس نیست! چون صرفا تصویری از آن در دسترس است که در دلبستگی‌های(attachments) مردم ریشه‌دارد. از این رو به دلیل تحقق ناپذیری‌اش ظالمانه می‌شود.
اینک آشکار شده است که جامعه‌ای که چندین دهه ذیل بحران زیسته اینک با تن و روانی خسته، «عادی شدن بحران» را به چالش می‌کشد و به استقبال تغییر پیش از وقع آن می‌رود. از تغییر اسامی خیابان‌ها تا بازی کردن سرخوشانه با امور جدی و سیاسی و تغییر داستان‌های زندگی در مخالفت با داستان‌های رسمی همه اینها نوید امری نوظهور را می‌دهد. این شکل بندی جدید عاطفی، روانی و ذهنی از جامعه می‌تواند، سرمنشا گریز از تقلاهای فردی به امر جدید جمعی باشد. می‌تواند کنشی جمعی و در نتیجه تخیل ما را سامان دهد به شرط آنکه آگاهانه‌تر و عاملانه‌تر در تغییر شرایط خود بکوشیم و از گرفتار شدن در دام گذشته‌گرایی فاصله بگیریم.

@varijkazemi

به اطلاع می‌رساند بیش از ۱۸۰ چکیده به دبیرخانه همایش ارسال، و در روزهای گذشته به همه دوستان، از طریق ایمیل دریافت چکیده اطلاع‌رسانی شده‌است، فرایند داوری و وارسی اولیه ادامه دارد، و تا پیش از شروع سال به همه دوستان، ایمیل نتیجه داوری ارسال خواهد شد.
از آنجا که ارائه در همایش بر اساس ارسال جستار ۳ تا ۵ هزار کلمه‌ای خواهد بود و این جستار تا پایان فروردین ماه از طریق ایمیل همایش باید ارسال شود، پیشنهاد دبیرخانه همایش این است که دوستانی که چکیده ارسال کردند، در صورت علاقه به ارائه، شروع به نوشتن جستار کنند.
عزیزان فقط می‌توانند یک جستار تک اسمه به همایش ارسال کنند، به عبارتی دیگر یک نفر نمی‌تواند بیش از یک ارائه داشته باشد مگر اینکه در جستار دوم، نفر اول نباشد و نویسنده‌‌ی همکار باشد.
با احترام
عباس کاظمی
دبیر همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری جامعه‌ی ایران

۳. «روایت زندگی فرودستانه» با عباس کاظمی

دانشگاه‌ها چه نقشی در بازنمایی فرودستی داشته‌اند؟ و به عبارت دقیق‌تر این بازنمایی چگونه بوده است؟ در این مجموعه چهار رساله‌ی کارشناسی ارشد گروه مطالعات فرهنگی که بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ انجام شده است و من راهنمایی آنها را بر عهده داشته‌ام روایت می‌شود. علاوه بر آن، مشاوره‌ی یک رساله‌ی دکتری را در دانشگاه علامه طباطبایی بر عهده داشتم که بحث استیگما در بازنمایی فرودستی در رسانه‌های ایران را مطالعه کرده و معرفی آن در کنار این مجموعه مفید است. ما در این مجموعه استفاده از روش‌های مختلف اتنوگرافی، تحلیل روایی، رمان اتنوگرافیک، تحلیل مضمون و تحلیل تاریخی را آزموده‌ایم. در این مجموعه فرودستی تنها روایت نمی‌شود و به عبارتی تنها صدای فرودستی نیست که از طریق مقاومت بلند می‌شود بلکه  تنازعی که در زندگی روزمره‌ی فرودستان برای تغییر وضعیت خودشان وجود دارد نیز برملا می‌شود.

سمانه سمیع با روش اتنوگرافیک سعی کرده است تا زندگی و مسائل زنان کارتن‌خوابی که در حال بازگشت به جامعه هستند را ترسیم کند. او با مطالعه‌ی پنج کارتن‌خواب بازگشته از کارتن‌خوابی، مشکلات ناشی از بازگشت را برای ما ترسیم کرده است. سپیده صدفی با مطالعه‌ی پانزده زن خدمت‌کار خانه، بر اساس تحلیل  روایی کوشیده است از مسائل زندگی آنان روایتی به نسبت منسجم ارائه کند. زهرا اصغری به این موضوع پرداخته است که چگونه دست‌فروشی در تهران به یک مسأله تبدیل شده است؟ از چه زمانی و چگونه سیاستگذاران به مسأله‌ی دست‌فروشی پرداختند؟ و در نهایت دست‌فروشان چگونه با قوانین اجتماعی روبرو شده‌اند و با آنها مقابله کرده‌اند؟
کتایون نژادهاشمی با مطالعه‌ی مشاهده‌ای یک نمونه زن سرپرست خانواده که دست‌فروشی می‌کند به مدت بیش از شش ماه روایت زندگی او را به عنوان رمان اتنوگرافیک می‌نویسد. مسائل و مشکلات زندگی فرودستانه و تقلای او برای عادی به‌نظر رسیدن در خلال روایت‌ها برای ما آشکار می‌شود. و در آخر اعظم صوفیانی رساله‌ی دکتری خود را در زمینه‌ی گروه‌های فرودست و ارتباطات استیگمایی، در مطالعه‌ی موردی کارتن‌خواب‌های شهر تهران نوشته است. به‌زعم صوفیانی، توجه به گروه‌های فرودست به خصوص کارتن‌خواب همراه است با ظهور استیگماها و کلیشه‌هایی در باب این گروه‌ها که در این میان رسانه‌ها نیز در برجسته کردن فرودستی و برچسب زنی علیه آنان نقش زیادی داشته‌اند. 

لیست پایان نامه‌ها:
زهرا اصغری: شکل‌بندی سیاسی-‌اجتماعی دست‌فروشی در تهران: رویکرد تاریخی/ ۱۳۹۹
سپیده صدفی: سرگذشت‌پژوهی و گونه‌شناسی زنان خدمت‌کار سرپرست خانوار در شهر تهران/۱۳۹۶
سمانه سمیع: سرگذشت‌پژوهی زنان کارتن‌خواب بازگشته به جامعه و مشکلات آنها در زمینه‌ی عادی‌سازی شرایط/ ۱۳۹۶
اعظم ده‌صوفیانی: گروه‌های فرودست، ارتباطات استیگا و میانجی‌گری رسانه‌ای: مورد مطالعه‌ی کارتن‌خواب‌های شهر تهران/ ۱۴۰۲
کتایون نژاد هاشمی:روایت زندگی زن فرودست سرپرست خانواده / ۱۳۹۹
 
عباس وریج کاظمی (متولد ۱۳۵۲) جامعه‌شناسِ ایرانی و دانشیار مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و مدیر گروهِ مطالعاتِ فرهنگی در این مؤسسه است. او تحصیلاتِ خود را در دانشگاه تهران دنبال کرده است. پایان‌نامه‌یِ دکتریِ او در رشته‌یِ جامعه‌شناسی با عنوانِ  پرسه‌زنی و زندگی روزمره‌ی ایرانی: تأملی بر مصرف مراکز خرید منتشر شده است که می‌کوشد زندگی روزمره‌یِ ایرانِ دهه‌یِ هشتاد را با نگاهی انتقادی بدل به مسئله کند.
کاظمی در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ پژوهشگر مهمان در دانشگاه نیویورک و ترینیتی کالج در آمریکا بود. در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ مدیرگروه مطالعات فرهنگی در دانشگاه علم و فرهنگ شد. در این دوره او با انتشار کتابِ امر روزمره در جامعه‌ی پساانقلابی به پیگیریِ مطالعاتِ اشیا پرداخت و مجموعه‌ی تاریخ اجتماعیِ اشیا به هدایت و ویرایش او و به همتِ نشر اگر به انتشار رسید. از دیگر آثار او می‌توان به «دانشگاه: از نردبان تا سایبان، تهران»، «سفر نظریه‌ها» اشاره کرد. مطالعاتِ فرودستی محورِ مطالعاتی است که کاظمی در اواخر دهه‌ی ۹۰ شمسی، هنگام تدریس در دانشگاهِ علم و فرهنگ و تربیت‌مدرس، آغاز و پیگیری کرد. رساله‌های پیشنهادی او در مجموعه‌ی «رساله پس از دانشگاه» بیانگر این دغدغه و محور مطالعاتی هستند.
 
🔻جهت ثبت‌نام و کسب اطلاعات بیشتر به آیدی زیر در تلگرام پیام دهید:
@public_yekchand

🔻حلقه‌ی مطالعاتی یک‌‌چند
@halghe_yekchand

🔻مدرسه هنر و ادبیات بیدار
@bidarschool
@bidarcourses

📌آدرس: مدرسه‌ی بیدار، خیابان نجات الهی، کوچه‌ی نوید، پلاک ۴، طبقه‌ی همکف شرقی

با سلام
از آنجا که جلسه بررسی چکیده ها از ابتدای هفته بعد آغاز می‌شود، این فرصت همچنان باقی است تا اگر دوستانی هنوز موفق به ارسال چکیده‌ها نشدند، تا روز شنبه فرصت دارند چکیده ها را به ایمیل همایش ارسال کنند


Isa.kankash6@gmail.com


زمان ارسال چکیده به هیچ وجه تمدید نخواهد شد